RetailTrends belt iedere week met een expert over een opvallende actuele ontwikkeling. Deze keer: Charlotte Vollaard, mensenrechtenexpert bij Oxfam Novib, over de recent gepubliceerde supermarktranglijst die aantoont dat Nederlandse supermarkten meters moeten maken om uitbuiting tegen te gaan.

Lidl en Aldi doen het op het gebied van mensenrechten veel beter dan Jumbo, Albert Heijn en Plus. Dat blijkt uit onderzoek van Oxfam Novib, dat sinds 2018 de grootste supermarktketens in Nederland langs de meetlat legt. Oxfam Novib kijkt voor de ranglijst naar hoe er met arbeiders, boeren en vrouwen in de toeleveringsketens in productielanden wordt gewerkt. Lidl staat bovenaan, gevolgd door Aldi. Op ruime afstand volgen Jumbo en Albert Heijn. Plus wordt 'de grote achterblijver' genoemd.

Jullie hebben onderzoek gedaan naar uitbuiting binnen de supermarktbranche. Waar hebben we het dan over?

“Van de koffie of mango’s uit Brazilië, de tomatenblokjes uit Italië tot de thee uit India: er komen nog steeds structureel serieuze misstanden voor in de productie van de meeste producten die in de supermarktschappen liggen. Kwetsbare arbeiders, vrouwen en kleinschalige boeren werken soms onder mensonterende omstandigheden. Denk aan vormen van moderne slavernij in koffie- en visindustrie. Arbeiders werken soms urenlang zonder bescherming tegen de zon of pesticides; vrouwen krijgen te maken met seksuele intimidatie of worden verlicht tot zwangerschapstesten voordat ze aan het werk mogen. De meeste arbeiders en boeren in de voedselindustrie verdienen nog een veel te laag loon om zelf eten op tafel te kunnen zetten.”

Supermarkten worden sinds 2018 langs de meetlat gelegd. Wordt er sindsdien meer actie ondernomen op het gebied van mensenrechten? 

“Bijna alle supermarkten hebben progressie gemaakt, onder andere op het gebied van arbeids- en vrouwenrechten. De supermarkten komen van ver: waar in 2018 de supermarkten nog tussen de 0 en 11 procent scoorden, zien we nu een eerste kleine voldoende bij Lidl, met 59 procent. Aldi en Lidl scoren nu op alle thema’s (transparantie, arbeidsrechten, kleinschalige boeren en vrouwenrechten) hoger dan Albert Heijn, Jumbo en Plus. 

Lidl en Aldi hebben het laatste jaar de grootste stappen gezet. Ze publiceerden een plan om mensenrechten aan te pakken, deden onderzoeken naar de mensenrechtenomstandigheden in hun voedselketens en gaan verder dan Albert Heijn en Jumbo om genderongelijkheid aan te pakken. We zien ook bij Albert Heijn en Jumbo progressie, al gaat dit een stuk langzamer. Alleen Plus blijft steken in de achterhoede en zet als enige Nederlandse supermarkt nog nauwelijks de stappen die nodig zijn om mensenrechtenrisico’s aan te pakken.”

Op welke vlakken moeten supermarkten nodig meters maken?

“Vrouwenongelijkheid is een van de grootste problemen in veel van de toeleveringsketens van supermarkten. Vrouwelijke arbeiders en kleinschalige boerinnen zijn extra kwetsbaar voor uitbuiting en hebben een grotere baanonzekerheid dan mannen. Bijvoorbeeld in de visindustrie: hier verdienen vrouwen bijna een derde minder dan mannelijke collega’s.

Daarom is het van belang dat supermarkten oog hebben voor de kwetsbaarheid van vrouwen en hen ondersteunen. Op dit aspect scoren alle Nederlandse supermarkten nog steeds minder dan 50 procent. Toch zijn hier wel belangrijke stappen gezet: bijna alle supermarkten scoorden in 2018 nul procent op dit thema. Zowel Aldi, Albert Heijn, Jumbo als Lidl heeft een vrouwenrechtenbeleid of -strategie ontwikkeld. Ook hebben alle vier de supermarkten toegezegd een mensenrechtenonderzoek te publiceren waarin ze specifiek kijken naar de risico’s voor vrouwen. Lidl is de enige supermarkt die dit tot nu toe al heeft gedaan.”

Lidl en Aldi doen meer tegen uitbuiting. Waarom blijven Jumbo, Albert Heijn en Plus achter?

“Nederlandse supermarkten doen het over het algemeen slechter dan Duitse discounters Aldi en Lidl en de Britse supermarkten die we onder de loep hebben gelegd. Daar zijn verschillende verklaringen voor. 

Allereerst: regelgeving. In het Verenigd Koninkrijk was al wetgeving op het gebied van moderne slavernij van kracht sinds het begin van de Behind the Barcodes-campagne in 2018. Ook worden grote Britse bedrijven geacht om de loonkloof tussen mannen en vrouwen bekend te maken. In Duitsland treedt in 2023 de Supply Chain Act in werking, wat heeft meegeholpen om Duitse supermarkten nu al te bewegen om een beter mensenrechtenbeleid vorm te geven. In Nederland en in de Europese Unie wordt gewerkt aan het introduceren van verplichte wetgeving op het gebied van Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO). Dat blijkt dus hoog nodig.

Ten tweede zien we dat de discounters veel grotere investeringen hebben gedaan met het oprichten van hun IMVO-afdelingen. Hier zitten meerdere teams met verschillende specialisaties, zoals leefbaar loon en vrouwenrechten. Dit in tegenstelling tot de Albert Heijn, Jumbo en Plus, waar de IMVO-teams vaak maar uit één of twee personen bestaan, die ook nog verantwoordelijk zijn voor uiteenlopende zaken zoals milieu, klimaat, dierenwelzijn en het verminderen van plasticgebruik. Dit is een keuze die de supermarkten maken, en laat zien waar ze hun prioriteiten leggen.”

Is de eindstreep in zicht?

“Nederlandse keten of Duitse discounter: nog geen enkele supermarkt kan aantonen dat het zijn inkoopbeleid in lijn heeft gebracht met zijn mensenrechtenbeleid. Steeds meer supermarkten slaan de goede weg in, maar uiteindelijk moeten de supermarkten hun inkoopbeleid zo inrichten dat iedereen in de keten een goed bestaan kan hebben. 

Ook bij Lidl en Aldi schort het hier nog aan. Je kunt niet én altijd voor de laagste prijs onderhandelen én ook volledig duurzaam zijn.

Supermarkten hebben veel macht. Ze gebruiken die macht om producten zo goedkoop mogelijk te kunnen opkopen, en zetten hiermee hun leveranciers onder druk. We zien dat dit uiteindelijk vaak ten koste gaat van de arbeidsomstandigheden van de mensen die ons eten produceren. Juist veranderingen in inkoopbeleid vertalen zich naar impact voor toeleveranciers, die uiteindelijk leiden tot betere arbeidsomstandigheden en hogere lonen van arbeiders die ons voedsel produceren.”