De consolidatieslag in supermarktland zet zich voort. Albert Heijn groeit verder en Jan Linders sneuvelt. Wat betekent dit voor het Nederlandse supermarktlandschap?

‘Mooi nieuws!’ Vijf breed lachende gezichten op de foto. Het persbericht waarin Albert Heijn en Jan Linders hun samenwerking aankondigen moet vooral positiviteit uitstralen. ‘Jan Linders blijft met deze stap een krachtige speler in het zuiden van Nederland’, klinkt het. ‘Voor Albert Heijn is de samenwerking een mooie kans om ook in deze regio voor meer klanten de winkel om de hoek te zijn’.

De werkelijkheid is niet alleen feest. Op het servicekantoor van Jan Linders verdwijnen banen. Liefhebbers van de Jan Linders-formule raken 'hun' supermarkt kwijt. Want Jan Linders mag als bedrijf dan blijven bestaan, de supermarktformule verdwijnt uit het straatbeeld. Het familiebedrijf wordt in één klap de grootste franchisenemer van Albert Heijn. Concreet: van de 63 Jan Linders-supermarkten veranderen er 52 in Albert Heijn-franchisezaken. Ook veranderen tien eigen filialen van Albert Heijn in franchisewinkels, die voortaan onder Jan Linders vallen. Voor elf winkels is geen toekomst in de nieuwe constructie en wordt een nieuwe eigenaar gezocht.

Digitalisering en klantverwachtingen

Door de deal komt er na zestig jaar een einde aan Jan Linders als zelfstandige supermarktformule. Een onvermijdelijk besluit, zegt ceo Ferry Moolenschot. Digitalisering en snel veranderende klantverwachtingen zijn de aanleiding. “Deze vragen structureel om stevige investeringen en een hoog innovatietempo om concurrerend te blijven. Een duurzaam gezonde bedrijfsvoering komt daardoor voor Jan Linders op termijn onder druk te staan. Na zorgvuldige afweging van diverse scenario’s, heeft Jan Linders in de samenwerking met Albert Heijn een manier gevonden om duurzaam te blijven ondernemen.”

Jan Linders voegt zich daarmee in het rijtje met onder meer Edah, Konmar, Super de Boer,  C1000, Emté, Agrimarkt, Deen en Coop. Allemaal kleine, middelgrote en zelfs twee grote supermarktspelers die de afgelopen jaren werden opgeslokt door – vooral – Jumbo en Albert Heijn. 

Opvallend aan Albert Heijn en Jan Linders is de gekozen constructie: geen ‘gewone’ overname, maar een model waarbij Jan Linders franchisenemer wordt. “Dit is niet eerder vertoond”, zegt supermarktdeskundige Erik Hemmes. Voordeel voor Jan Linders is dat het bedrijf zijn vastgoed kan behouden, denkt hij. Tegelijkertijd kan gebruikgemaakt worden van een formule die een stuk succesvoller is dan Jan Linders. “Jan Linders zit qua omzet per vierkante meter op zo’n zestig procent van Albert Heijn”, zegt Hemmes. “En Albert Heijn is veel winstgevender.”

Ook voor Albert Heijn zitten er voordelen aan deze constructie. “Jan Linders is niet zo winstgevend, dus als ze die winkels gewoon overnemen moeten ze eerst flink investeren om ze te laten groeien”, legt Hemmes uit. “Nu kunnen ze gewoon hun franchisefee erop zetten. En of Albert Heijn nou voor 1100 of 1200 winkels moet inkopen maakt niks uit, alle vaste kosten zijn al gemaakt.” Het feit dat Albert Heijn in de afgelopen jaren regelmatig met zijn franchisenemers overhoop lag hoeft volgens hem geen belemmering te zijn. “Of je nou gedoe hebt met 200 of 300 ondernemers maakt geen moer uit.”

Local touch

Albert Heijn zal franchisenemer Jan Linders ongetwijfeld de ruimte geven om de winkels in Limburg de local touch te laten behouden, voegt hoogleraar ondernemerschap in de detailhandel Laurens Sloot toe. “Dat zal de reden zijn van deze constructie.” Zo verwacht hij dat de samenwerking met bepaalde leveranciers van Jan Linders – die niet aan Albert Heijn leveren – in stand blijft. Ook de tone of voice kan lokaal worden afgestemd. “Als het standaard Albert Heijn-winkels worden, hadden ze die net zo goed gewoon kunnen overnemen.”

Hij wordt gesterkt in zijn vermoeden doordat Albert Heijn de afgelopen jaren juist een aantal Limburgse winkels aan Jan Linders heeft verkocht. “Die deden het daar niet goed genoeg. De landelijke Albert Heijn-formule mist blijkbaar net de local touch in dat specifieke gebied." Deze samenwerking is volgens Sloot in potentie the best of both worlds. "Albert Heijn heeft een groot assortiment en is helemaal up to date met klantenkaarten, marketing en online. Bovendien zijn de Albert Heijn-franchisenemers de rendabelste van alle franchisers. Daar profiteert Jan Linders van. Tegelijkertijd kunnen ze als franchisenemer net dat beetje extra brengen om in Limburg succesvol te blijven.”

Jumbo

De meeste grote deals in supermarktland kwamen de afgelopen jaren op naam van Jumbo. Dat dat nu niet het geval is heeft wellicht te maken met de dekking van de Veghelse keten in het zuiden van het land. “Jumbo is daar misschien wat sterker vertegenwoordigd, waardoor meer winkels weer doorverkocht hadden moeten worden”, zegt Sloot. “Bovendien hebben ze daar misschien nu wel wat anders aan het hoofd.”

Hemmes voegt toe dat Albert Heijn vanuit Jan Linders-perspectief de betere keuze is. “Het is een sterkere formule. In de aankondiging werd onder meer gesproken over digitalisering, daar is Albert Heijn veel verder in. Denk aan de elektronische schaplabels, het contact met klanten en de automatisering van de magazijnen.”

Sloot verwacht wel dat Jumbo misschien met een reactie zal komen op deze ontwikkeling. “Albert Heijn gaat qua inkoopaandeel richting de veertig procent, dubbel zoveel als Jumbo. Dat geeft Jumbo niet de schaal om net zulke goede deals te maken. Dat zou ertoe kunnen leiden dat Jumbo om voldoende tegenwicht te blijven bieden samen met Superunie gaat inkopen.”

Gevolgen voor Superunie

Over Superunie gesproken, voor deze inkooporganisatie is de deal minder goed nieuws. Na Emté en Deen raakt de club nu weer een lid kwijt. Volgens Hemmes en Sloot hoeft het verlies van Jan Linders – naar schatting één procentpunt in marktaandeel – geen ramp te betekenen. “Het blijft met zo’n 26 procent een forse partij”, zegt Hemmes. Sloot beaamt dat. “Bovendien koopt Superunie misschien 15 duizend artikelen in en Albert Heijn 35 duizend. Daardoor kan het volume per ingekocht artikel van Superunie nog steeds hoger zijn.”

Hoewel er de afgelopen jaren veel formules verdwenen – volgens Hemmes sinds 1988 meer dan 90 – blijven er ook nog veel over. Naast de drie grote Nederlandse spelers Albert Heijn, Jumbo en Plus zijn er de discounters Aldi en Lidl. “Dat zijn al vijf grote, dat zie ik niet zo snel veranderen”, zegt Sloot. Middelgrote en kleine formules als Boni, Dirk, Hoogvliet, Nettorama, Poiesz en Vomar staan voorlopig ook nog overeind. Beide experts wagen zich niet aan namen als het gaat om de volgende prooi in de consolidatieslag. Hemmes: “De verwachting is wel dat er de komende jaren meer beweging zal plaatsvinden.”

Klein kan fijn zijn

Toch is het niet gezegd dat klein zijn op termijn onhoudbaar is in de supermarktwereld. Hemmes en Sloot noemen onafhankelijk van elkaar Nettorama (32 winkels) als een goed voorbeeld. “Dat is een zeer onderscheidende formule, die het eenvoudig houdt met 7000 tot 8000 artikelen”, zegt Hemmes. “Nettorama heeft maar één procent marktaandeel, maar het is de meest winstgevende supermartkformule in Nederland”, voegt Sloot toe. “Lean and mean zijn en daardoor snel op de markt reageren, kan een concurrentiemodel zijn ten opzichte van groot, log en bureaucratisch. Albert Heijn heeft zoveel winkelformats en lagen in de organisatie. Als er dan spelers zijn die zeggen: wij hebben 6000 artikelen en de allerlaagste prijs, probeer daar maar eens tegenop te concurreren.”

Het wegvallen van Jan Linders zal de resterende Superunie-leden wel even achter de oren laten krabben. “Dit dwingt hen om nog scherper te kiezen voor een positie waarmee ze concurrerend kunnen zijn”, zegt Sloot. De te nemen route is wat hem betreft duidelijk: minder assortiment, eventueel stoppen met online en concurreren op prijsniveau. "Vomar heeft dat de afgelopen zes jaar al gedaan, en is al zes jaar de snelst groeiende supermarktketen. Iedereen heeft het altijd over online, maar de grootste groeiers in de supermarktwereld zijn hard- en merkdiscounters. Natuurlijk, Albert Heijn en Jumbo groeien ook. Maar vooral door fusies en overnames, dat is iets anders dan autonome groei.”