Precies drie maanden geleden trad Jumbo-topman Frits van Eerd tijdelijk terug vanwege betrokkenheid bij een grote witwaszaak. Duidelijkheid over de gevolgen op lange termijn in de aansturing van de supermarktketen is er nog altijd niet. Hoe verder? Drie scenario’s.

Scenario 1: Van Eerd keert terug als bestuurder

“Een terugkeer van Van Eerd als ceo lijkt me heel onwaarschijnlijk”, zegt Frank Jan de Graaf, lector corporate governance & leadership aan de Hogeschool van Amsterdam.

De Graaf: “Een topman hoort van onbesproken gedrag te zijn. Zeker van een zeer publieke organisatie als Jumbo.” Enkel als hij van alle blaam gezuiverd is, is een rentree volgens hem mogelijk. “Als uit onderzoek is gebleken dat het een en al op misverstanden berust, zou hij kunnen terugkomen.” 

Hét probleem volgens De Graaf is de enorme reputatieschade die Van Eerd al heeft opgelopen. “Er is 'de zweem van'. Reputatie gaat verder dan de wet. Stel hij wordt vrijgesproken of hij kan door vormfouten niet vervolgd worden, dan nog steeds zullen zowel financiers, leveranciers als klanten zich afvragen wat er aan de hand is geweest.”

De deuk in Van Eerds reputatie zal volgens De Graaf geen gevolgen hebben voor diens rol bij Mississippi Ventures, het investeringsfonds van de familie Van Eerd dat samen met Parcom eigenaar is van HEMA. “Mississippi Ventures heeft geen hoog profiel. De investeringsmaatschappij functioneert op de achtergrond met geld van de eigen familie. Daar heeft de familie dus meer vrijheid.”

Terug als commissaris

Als Van Eerd niet veroordeeld wordt, zou hij wat De Graaf betreft kunnen terugkeren als commissaris. “Dat is geen probleem. Je zou het als een nette vorm van eerherstel kunnen zien.”

Van Eerd commissaris? Dat zou Stefan Peij, oprichter en directeur van kennisinstituut Governance University, niets verbazen. Hij acht de kans klein dat Van Eerd weer ceo wordt. 

“Ik denk dat het een heel langlopende strafzaak wordt, waardoor het lastig wordt om hem terug te halen”, zegt Peij. “Hoe langer het duurt, hoe moeilijker het wordt. Ik kan me voorstellen dat hij nog bij besluiten betrokken is. Maar als hij daarvoor niet meer verantwoordelijk is, dan is de vraag hoelang je dat kunt volhouden. Het kritieke punt zit op een half jaar.” 

Peij verwacht dat het onderzoek veel langer gaat duren. “Ik denk dat ze dan de verstandige keuze gaan maken om Frits van Eerd een andere rol te geven. Ik vind het moeilijk om hier mijn wens van mijn realistische gevoel te scheiden. Mijn wens zou zijn dat hij actief blijft vanuit de aandeelhoudersvergadering, maar ik denk dat hij terugkomt als commissaris.”

Een frisse wind

Van Eerd kán wel terugkeren als ceo, benadrukt Peij. Als hij het mandaat van de raad van commissarissen en de aandeelhouders krijgt, dan is er niets dat een rentree in de weg staat. “Bij een ander bedrijf zou het zo zijn dat de reputatie al zodanig beschadigd is dat hij niet kan terugkeren. Bij een familiebedrijf kan het wel als hij wordt vrijgesproken.”

Peij vindt het tijd voor een frisse wind bij de supermarktketen. “Ik vroeg me überhaupt al af of hij nog wel de goede leider was voor Jumbo. Van Eerd was duidelijk niet volledig gefocust op Jumbo. En dat moet je natuurlijk wel als ceo. Tijdens optredens in de media sprak hij meer over zijn hobby’s – autoracen en wielrennen – dan over de retailketen zelf. Elk bedrijf verdient een toegewijde topman of -vrouw. Als je het mij vraagt is het beter het moment te benutten om door te selecteren.”

Scenario 2: Van Eerd keert niet terug, opvolger gezocht

Doorselecteren dus. De volgende vraag dringt zich dan snel op: wie moet hem gaan vervangen? Wie heeft de kennis en ervaring om de tweede supermarktketen van Nederland te leiden? Een aantal kanshebbers op een rij.

Ton van Veen

De voormalige financieel topman en huidige interim-ceo is wellicht de meest voor de hand liggende keuze. Ton van Veen was tussen 2004 en begin dit jaar cfo van Jumbo. Hij geldt jarenlang als de rechterhand van Frits van Eerd en kent het familiebedrijf minstens zo goed als de familie zelf. Als Van Veen niet wil dat iets gebeurt, gebeurt het niet. Begin dit jaar trekt hij zich terug uit het bestuur om commissaris te worden, maar na het terugtreden van Van Eerd neemt hij de leiding tijdelijk over.

“Het is een groot voordeel dat Van Veen financiën begrijpt”, voert een supermarktinsider die liever niet bij naam genoemd wordt aan als bijkomend pluspunt. “Dat is wel handig voor een topman.” Maar heeft hij daar wel weer zin in, net nu hij zich na vele jaren trouwe dienst uit het dagelijkse bestuur had teruggetrokken? “Ik denk dat hij zich gewoon aanpast aan de situatie. Bovendien hoeft hij al die financiële zaken niet meer zelf te doen, hij moet aansturen en beslissingen nemen. Met het opkrikken van de winstgevendheid kan hij zo de komende twee jaar zoet zijn.”

Dat Ton van Veen geen ‘Van Eerd’ is vormt nauwelijks een bezwaar, voegt retailexpert Tom Kikkert toe. “Hij is eigenlijk onderdeel van de familie gewórden. Als jarenlange vertrouweling van Frits doorleeft hij de cultuur en is hij onderdeel van het succes. Daarmee heeft hij ongetwijfeld ook de zegen van het hele bedrijf.”

Colette en/of Raymond Cloosterman

De zus van Frits van Eerd heeft jarenlang een wat vrije rol in de directie vervuld. Haar titel was cco. Nee, die tweede c is niet van commercial, maar van customer. Ze geldt als een creatieveling met veel originele ideeën, zoals de introductie van de kletskassa om eenzaamheid te bestrijden. Lang geleden, vóór ze in het familiebedrijf stapte, werkte ze bij HEMA waar ze met succes Jip en Janneke introduceerde. 

Tegelijkertijd met Van Veen stapte ook zij dit jaar uit de directie en werd gedelegeerd commissaris: ‘de verbindende rol tussen de organisatie, de rvc en de familie’. Maar is ze ook geschikt en bereid om het bedrijf te leiden? Cloosterman geldt volgens insiders niet als het strategische meesterbrein binnen de Jumbo-familie. Hoewel ze bij veel zaken betrokkenheid heeft, is ze nooit alleen eindverantwoordelijk. Zo is ze naast Jumbo ook al lang nadrukkelijk betrokken bij zusterketen La Place, maar altijd met een (regelmatig wisselende) managing director naast zich. Namens Jumbo waren het meestal Ton van Veen en Frits van Eerd die het woord voerden over de strategische koers. 

Colette is een optie omdat ze onderdeel van de familie is, denkt Kikkert. Haar vader Karel van Eerd, grondlegger van Jumbo, bleef tot aan zijn overlijden vorige week voorzitter van de rvc. "Als je het hebt over in wie hij vertrouwen had, was dat over het algemeen zijn eigen familie.” 

Met een beetje fantasie zou je daarom ook kunnen kijken naar die andere Cloosterman: Raymond, eigenaar en ceo van Rituals en echtgenoot van Colette. Ingewijden rondom Jumbo zouden er niet van op kijken als hij een rol gaat spelen bij de supermarktketen. Als voormalig Unilever-man is de foodwereld hem niet vreemd. De kans dat hij zijn succesvolle Rituals verkoopt en zich vol op Jumbo stort lijkt niet zo groot. Maar mocht zijn vrouw dan toch de positie van Frits van Eerd overnemen, dan zal Raymond wellicht wat tijd vrijmaken om op de achtergrond een rol te spelen. Of zelfs om de kar samen te trekken.

Saskia Egas Reparaz

Als Jumbo iets verder kijkt dan de eigen cirkel zijn er genoeg andere opties. De supermarktinsider noemt de naam van Saskia Egas Reparaz, de huidige ceo van HEMA. Deze formule werkt al enkele jaren nauw met Jumbo samen en is deels eigendom van de familie Van Eerd. “Als zij bij HEMA bewijst dat ze een bedrijf met vijfhonderd winkels succesvol kan transformeren, zou je daar naar kunnen kijken.”

Is Jumbo bereid nog wat verder te kijken, dan zijn er volgens hem legio opties. Concrete namen noemt hij niet, maar: “Er zijn genoeg mensen die het kunnen. Kijk maar eens hoeveel mensen er de afgelopen jaren bij Albert Heijn zijn weggegaan en bij andere retailers in dienst genomen.”

Duncan Hoy, Aart van Haren

Een naam die hij niet reëel vindt is die van Duncan Hoy, de huidige ceo van Plus, nummer drie in supermarktland. “Die blijft daar lekker zitten. Hij is nu bezig de zaken te integreren (na de fusie met Coop, red.). Daarna kan hij de winstgevendheid gaan opvoeren. Bovendien zit hij lekker centraal in Nederland, waarom zou hij dan in Veghel gaan werken?”

Vomar is al jaren de snelst groeiende supermarktketen in Nederland. Aart van Haren heeft daar al bijna tien jaar de leiding. Is Jumbo voor hem wellicht een mooie stap hogerop na jaren bewezen succes? De supermarktinsider verwacht het niet. “Ik betwijfel of hij daar geschikt voor is. Je kunt Vomar wel leiden, Jumbo is andere koek. Zo heeft Vomar alleen eigen winkels, terwijl je bij Jumbo met een hele partij franchisers te maken krijgt.”

Retailkenner Kikkert denkt überhaupt niet dat Jumbo iemand van buiten zal halen. “Iemand van Albert Heijn is hun eer te na, dat is de tegenpool waar ze zich altijd tegen hebben verzet. Als iemand met een Albert Heijn-verleden aan de top van Jumbo komt te staan, is dat in de eigen perceptie nog schadelijker dan Frits terugvragen.” Hij is ervan overtuigd dat Jumbo de oplossing dichtbij zoekt. “Ik denk dat Jumbo loyaliteit hoger in het vaandel heeft staan dan een groot cv bij andere superorganisaties. Het wordt iemand die de cultuur goed kent. Want als iets streng bewaakt wordt binnen Jumbo is het de cultuur.” 

Scenario 3: Jumbo wordt verkocht

Wat nou als de hele affaire-Frits dermate afstraalt op de familie Van Eerd dat er geen houden meer aan is? De eigenaren voelen zich zo beschadigd door de situatie dat ze vrezen dat het imago van Jumbo eronder lijdt, met alle gevolgen van dien.

Het lijkt geen al te realistisch scenario. De eerste vraag is wat de Van Eerds opschieten met een verkoop. “Dan krijgt de familie cash, en dan?”, aldus de eerder genoemde insider. “Wat moet je daarmee? Andere supermarktorganisaties zijn met onroerend goed bezig. Deen bijvoorbeeld, dat is verkocht en de familie zit nu in het vastgoed. Maar Jumbo zie ik geen onroerendgoedmaatschappij worden, niet in deze fase alleen om deze situatie.”

Dat denkt ook Tom Kikkert, die een verkoop als ‘optie dertig’ ziet. “Met de kennis van nu is er weinig aanleiding voor.” Jumbo is groot geworden door de vechtersmentaliteit van de eigenaarsfamilie, analyseert hij. “Ze hebben het gevecht gevoerd tegen Albert Heijn en zich omhoog gevochten, een beetje zoals Apple dat ooit deed ten opzichte van Microsoft. Zeker in de beginfase hebben ze veel gewonnen met overnames waarbij ze zeker niet de grootste kanshebber waren, maar het toch voor elkaar kregen. Dat is wat Jumbo groot heeft gemaakt en wat ze met hand en tand zullen willen beschermen.”

Kortom, de familie zal Jumbo niet willen verkopen. En al zouden ze het wél willen, aan wie dan? Binnen de landsgrenzen zijn geen geschikte partijen. “In het buitenland zijn er misschien één of twee die het zouden kunnen, maar veel meer ook niet”, zegt Kikkert. Hij noemt namen als Edeka en Whole Foods, maar plaatst er direct kanttekeningen bij. “Zitten die te wachten op supermarkten in de kleinste plaatsen in Nederland?”

Dat maakt het overnemen van een Nederlandse supermarktketen überhaupt erg lastig, vindt hij: de typisch Nederlandse supermarktcultuur. “Supermarktbedrijven als Albert Heijn en Jumbo, met een formule die relevant is van het kleinste dorp tot de grootste stad, zijn echt iets Nederlands. Enkele discounters uit het buitenland doen het hier goed, maar in het hogere segment is het een stuk lastiger.”

Retail kent een aanzienlijk aantal familiebedrijven, die qua imago vaak een streepje voor hebben. Wat te doen als een incident dat imago plotseling beschadigt? Lees hier wat te doen bij een crisis binnen het familiebedrijf.