Amazon heeft Jeff Bezos, Alibaba heeft Jack Ma, maar wie is het gezicht achter die derde e-commercespeler, JD.com? Maak kennis met Richard Liu Qiangdong, een selfmade miljardair en controlfreak.

Het is 1974. Richard Liu Qiangdong (in China bekend als Liu Qiangdong, elders als Richard Liu) wordt geboren in een klein dorpje in het oosten van China. Het dorp beschikt niet over moderne gemakken als stromend water of elektriciteit. Hoewel hij geboren wordt in een echte handelaarsfamilie, heeft het gezin het niet breed. Liu wordt grotendeels opgevoed door zijn oma terwijl zijn ouders aan het werk zijn.

Om verwarring met JD Sports te voorkomen noemt JD.com zijn Europese winkels Ochama

Online verkoop door SARS
Liu gaat studeren in Beijing. De meeste van zijn studiegenoten gaan uiteindelijk aan de slag bij de overheid of zetten hun studie over de grens voort. Liu blijft in de buurt van de universiteit. Naast het feit dat het geld ontbreekt om verder te studeren heeft zijn familie hem nodig. “Het bedrijf van mijn ouders liep niet heel goed”, vertelt hij in een interview met World Economic Forum. “Mijn grootmoeder was ziek, maar er was geen geld om haar medicatie te betalen.” Om extra inkomsten in het laatje te brengen opent hij een restaurant op de campus.

De zaak is echter binnen een jaar failliet. Een gebrek aan management-ervaring en een teveel aan naïviteit, verklaart Liu het fiasco later. Zijn werknemers maken misbruik van hem door onder meer betalingsbewijzen te vervalsen en geld te stelen uit de kassa. Dit nooit meer, moet Liu gedacht hebben. Ondanks het fiasco is zijn ondernemingsdrang niet verminderd en in 1998 legt hij de basis voor wat later JD.com wordt. Onder de naam Jingdong Century Trading start Liu een klein winkeltje van zo’n vier vierkante meter. Jingdong is een samentrekking van Liu’s achternaam en de naam van zijn eerste vriendinnetje. Het kleine winkeltje blijkt succesvoller dan de toenmalige liefdesrelatie. Liu verkoopt magneto optical products, een soort voorloper van de externe harde schijf, in die tijd vooral in Azië populair. Waar de ondernemers om hem heen namaakgoederen verkopen, biedt Liu authentieke producten aan voor een vaste prijs. Afdingen is er bij hem niet bij, in tegenstelling tot de omliggende winkels. Zijn businessplan blijkt een succes en al snel heeft hij twaalf van dit soort winkels in de regio. Als in 2002 de SARS-epidemie uitbreekt is Liu gedwongen om zijn winkels tijdelijk te sluiten. “Ik bracht mijn personeel instant noedels en water voor thuis”, vertelt hij over die periode. Een van de winkelmanagers oppert om de producten online te verkopen. Het blijkt een gouden idee. “Deze manager werkt niet meer bij JD en is inmiddels miljardair”, zegt Liu lachend. Een jaar lang draaien de fysieke winkels en de webshop naast elkaar. In 2004 besluit de zakenman online verder te gaan.

Namaakproducten en corruptie zijn bij JD.com uit den boze

Grip op de keten
Tussen 2004 en 2013 neemt het bedrijf vele vormen aan. De eerste domein naam die JD.com online zet is jdlaser.com, een B2C-website. Later komt daar ook 360buy.com bij, de voorloper van JD.com. De onderneming groeit in rap tempo. Om grip op de processen te houden legt Liu een logistiek netwerk aan. Wel zo handig om elke stap van de supplychain in eigen handen te hebben. Hij richt dochterondernemingen op in Guangzhou en Shanghai en verandert de bedrijfsnaam in JD Mall. Hij breidt vanaf 2008 het assortiment uit met meer dan alleen elektronica, om zo de stap te zetten richting een compleet e-commerceplatform. In 2013 wordt de domein-naam aangepast naar JD.com. Onder deze naam opereert het bedrijf vandaag de dag nog steeds. In hetzelfde jaar weet het bedrijf voor het eerst een omzet van meer dan honderd miljard Chinese Renminbi (ruim twintig miljard Amerikaanse dollar) te draaien.

Liu werkt hard om JD.com groot te maken. Zijn werkdag duurt gemiddeld zo’n zestien uur en ook in de weekenden werkt hij door. Grote concerns als Walmart en Tencent nemen een belang in het bedrijf en helpen het bedrijf zo verder groeien. Liu brengt het bedrijf naar de beurs en wint zo terrein in Azië. Je kunt je afvragen of er met zo’n volle agenda tijd is voor een privéleven. Het gerucht gaat dat Liu in deze periode getrouwd is en een zoon krijgt, maar details zijn onbekend. De zakenman houdt zijn privéleven goed in de luwte. Als hij in 2015 trouwt met de twintig jaar jongere Zhang Zetian komt daar verandering in. Zetian is namelijk een internetberoemdheid in China en staat bekend als ‘Sister Milk Tea’ – te danken aan een viral foto waarop ze een beker met de drank vasthoudt. De romance is groot nieuws en verschillende media publiceren foto’s van het koppel. Zetian vervult al snel een rol binnen het bedrijf van haar man. Zij wordt aangesteld als chief fashion adviser van de luxedivisie van JD.com en groeit uit tot de jongste vrouwelijke miljardair van China.

Geen nepproducten

Liu hamert altijd op het runnen van een ‘schoon’ bedrijf, waarbij het ver kopen van echte producten hoog in het vaandel staat. Namaakgoederen en corruptie zijn uit den boze. Door alleen authentieke producten te verkopen, kan JD.com zich onderscheiden van concurrent Alibaba, meent hij. Dat uitgerekend de topman van JD meerdere keren in aanraking komt met justitie is dan ook moeilijk te rijmen. Liu’s naam duikt voor het eerst op in een rechtszaak in juli 2018. De miljardair – Forbes schat zijn nettowaarde in dat jaar op tien miljard euro – had in Sydney een privé-etentje georganiseerd dat het middelpunt werd van een verkrachtingszaak. Een van de gasten wordt schuldig bevonden aan het hebben van seks met een vrouw die daar niet mee instemt.

Aangezien Liu zelf niet beschuldigd is van een misdaad of iets fout had gedaan, vraagt hij het Australische gerechtshof om zijn naam niet in verband te brengen met de rechtszaak.

Richard Liu trouwde in 2015 met de inter netberoemdheid Zhang Zetian (rechts op de foto). Ze is chief fashion advisor van de luxedivise van JD.com.

Verdacht van verkrachting
Een maand later wordt Liu echter zelf in de boeien geslagen in de Amerikaanse staat Minneapolis. Een 21-jarige Chinese studente beschuldigt de JD.com-oprichter van verkrachting. Liu ontkent elke vorm van wangedrag en is snel weer op vrije voeten, in afwachting van het onderzoek.

Twee dagen later komt JD.com met een statement. Het bedrijf stelt actie te ondernemen tegen elke vorm van ‘valse berichtgeving of geruchten’, nadat de politie geen grond had gevonden voor de claim tegen Liu. Drie Amerikaanse advocatenkantoren denken er echter anders over en menen dat het statement misleidend is. Ze spannen alsnog een zaak aan tegen de topman, maar zonder resultaat. Volgens de rechtbank is er te weinig bewijs om Liu verder te vervolgen.

Daarmee lijkt de kous af. Totdat Liu’s naam voor de derde keer terugkomt in een rechtszaak. Een studente van de Universiteit van Minnesota klaagt hem in 2019 aan voor verkrachting. Ze eist een schadevergoeding van vijftigduizend dollar, maar vangt bot. Liu wordt opnieuw vrijgesproken wegens gebrek aan bewijs. De beschuldigingen staan in schril contrast met het algemene beeld van de toegewijde Liu, die eens per jaar een JD-bezorguniform aantrekt om bestellingen te bezorgen. Ingewijden bij JD.com zeggen tegen persbureau Reuters dat Liu weleens agressief kan zijn, maar over het algemeen erg geliefd is. Iemand anders noemt hem erg ‘levendig’ en ‘competitief aangelegd’. Toch zorgen de aantijgingen voor een kantelpunt voor zowel Liu als JD.com. De rechtszaken maken investeerders bewust van de risicovolle positie van de oprichter. Hij heeft zestien procent van de aandelen in handen en bezit tegelijkertijd tachtig procent van de stemmen van de raad van bestuur. Daarnaast mag het bestuur geen bindende beslissingen nemen, tenzij Liu persoonlijk of telefonisch aanwezig is. Het is voor investeerders en andere bestuurders bijna onmogelijk om besluiten te nemen in zijn afwezigheid. Anders is dat bijvoorbeeld bij Alibaba-oprichter Jack Ma, die in zijn laatste jaren als ceo de dagelijkse leiding al uit handen had gegeven. Daar komt bij dat Liu ook nog geen duidelijke opvolger heeft benoemd.

De beschuldigingen staan haaks op het beeld van de toegewijde Liu die eens per jaar zelf pakketjes aflevert

Wat volgt is een rommelig jaar, waarin investeerders hun vertrouwen verliezen in het bedrijf. De waarde van de aandelen van JD.com daalt met meer dan veertig procent. Tegelijkertijd neemt de groei van het bedrijf op de Chinese markt af, terwijl de concurrentie juist toeneemt.

Om het vertrouwen onder investeerders terug te winnen kondigt het bedrijf een grote herstructurering aan. Het onderdeel JD Mall krijgt de naam JD Retail en wordt opgesplitst in drieën zodat het sneller en beter kan reageren op de snelle veranderingen in de e-commerce-markt. De verschuiving geeft daarbij een signaal af dat het bedrijf niet afhankelijk is van Liu alleen. De nieuwe divisies rapporteren namelijk aan Xu Lei, die wordt aangesteld als ceo van JD Retail.

Liu heeft voor zichzelf een positie gecreëerd waarbij hij nog steeds een dikke vinger in de pap heeft bij de ontwikkeling van zijn geesteskind.

Naar Europa
Liu schuift daarnaast zijn plannen voor Europa op de lange baan. Er stonden een kantoor in Duitsland en een logistieke hub in Frankrijk op het program ma om de concurrentie aan te gaan met Alibaba en Amazon.

De nieuwe koers lijkt effect te hebben. JD.com draait een goed 2019 en laat de omzet groeien met 25 procent naar 74,4 miljard euro. Het bedrijf weet de stijgende lijn vast te houden en draait een jaar later een omzet van 100 miljard euro, waarvan onderaan de streep 7,5 miljard aan winst overblijft. Uiteindelijk zet JD.com in april 2021 alsnog voet op Europese bodem, met een logistiek centrum in het Limburgse Venray. Onder de naam Ochama opent de e-commercereus zeven maanden later een testwinkel in Leiden. Ochama presenteert zich als een one-stop-shop voor boodschappen, woonaccessoires, elektronica en fashion. Inmiddels zijn er vier winkels in ons land.

In april dit jaar maakt Liu bekend een stap terug te doen van de dagelijkse operatie van JD.com, om zich te richten op de langetermijnstrategie van zijn bedrijf. De verandering aan de top staat niet op zichzelf. In 2019 droeg Alibaba-oprichter Jack Ma het stokje over. Ook Amazon-oprichter Jeff Bezos deed halverwege 2021 een stap terug. Het verschil met Bezos en Ma is dat Liu wel aanblijft als ceo van JD.com. Ook behoudt hij zijn functie als voorzitter van het bestuur van de e-commercespeler. Xu Lei, die eerder al de leiding kreeg over de JD Retail-divisie, wordt aangesteld als president. “Kijkend naar de toekomst zullen juist de langetermijnstrategie, de groei en ontwikkeling van jonge talenten en de gezonde ontwikkeling van diverse bedrijfstakken de drijvende kracht blijven van JD.com”, aldus Liu in een statement. Op deze manier heeft Liu voor zichzelf een positie gecreëerd waarbij hij nog steeds een dikke vinger in de pap heeft bij de ontwikkeling van zijn geesteskind. Zijn controledrang gaat onverminderd door.