Voor de één zijn flitsbezorgers een uitkomst en voor de ander een bron van overlast. Het beeld van afgeplakte ruiten en roekeloze bezorgers doet volgens experts hoe dan ook geen recht aan het fenomeen. “Een plaatselijke boekhandel kan via een flitsbezorger sneller een boek bezorgen dan bol.com.”

Darkstores zijn feitelijk kleine distributiecentra, veelal afgeplakte ruimten op diverse locaties, waaronder in binnensteden. Vandaaruit leveren flitsbezorgers artikelen snel, binnen tien tot vijftien minuten na het plaatsen van een bestelling. Consumenten mogen de vestigingen absoluut niet binnen.
 

De ontwikkelingen rond darkstores zijn ook flitsend. Waar webwinkels een decennium nodig hadden om zich onmisbaar te maken, lijken darkstores en flitsbezorgers daar beduidend minder tijd voor nodig te hebben. Alleen al in Nederland bestelt bijna een miljoen mensen wekelijks iets bij Flink, Getir, Gorillas of Zapp, blijkt uit onderzoek van Kantar. De bestellingen hebben bovendien een hogere frequentie dan bij AH.nl, Jumbo.nl en Picnic. Daarnaast is er niet alleen sprake van de opkomst van darkstores, maar ook van andere initiatieven, zoals dark kitchens (zie kader Dark stores, dark kitchens, alles dark?, pagina 57, red.) Het zwaartepunt ligt nadrukkelijk op de grotere steden, maar volgens experts kunnen ook kleinere dorpen en stadscentra profiteren van de nieuwe distributievorm.

Flitsbezorging is een vorm van microdistributie, waarbij ook voor andere retailers kan worden bezorgd.

Mensen wakker maken
De ontwikkeling van darkstores in Nederland is vergelijkbaar met die in de VS of Turkije. De omarming door de eerste klanten – dat waren vooral studenten – is dat ook. Hetzelfde geldt voor de bezwaren die mensen hebben. “Je zou kunnen stellen dat er op dit moment een ideologische discussie gaande is tussen mensen die het omarmen en mensen die het de bedrijven en gebruikers niet gunnen. Iets gehaast doen, wordt niet gegund”, geeft Walther Ploos van Amstel aan, bedrijfseconoom en professor in stadslogistiek aan Hogeschool van Amsterdam. Hij woont zelf in een appartement met in de buurt diverse flitsaanbieders. Hij ziet de bedrijven als een welkome aanvulling op het bestaande aanbod. “Supermarkten liggen net buiten loopafstand, koop je via een flitsbezorger dan heb je de producten binnen een kwartier tot een uur in huis. Ik zie het daarom als een geweldige voorziening, ook voor kleine winkeliers.”
 

Toch begrijpt hij de bezwaren die sommige mensen en steden hebben tegen de snelle opkomst van flitsbezorgers en hun darkstores. “Juist omdat ze zo snel zijn gegroeid is er hier en daar overlast ontstaan. Een darkstore heeft een laad-losplek nodig. Als je als flitsbezorger middenin een woonwijk wilt zitten, dan ben je een tikje naïef. Je moet mensen niet wakker willen maken.”

‘Gemeenten worstelen nog steeds met darkstores terwijl gebruikers van flitsbezorging zeer 

In een aantal steden in zowel Nederland als in het buitenland is er de laatste maanden protest ontstaan tegen de vestiging van flitsbezorgers in woonwijken en winkelcentra. Zo weert Amsterdam de komst van nieuwe darkstores in woonwijken en gemengde wijken en ontwikkelt het tegelijkertijd een nieuw bestemmingsplan voor de initiatieven. De aanleiding voor het weren zijn, volgens de gemeente, luidruchtige bezorgers, fietsen op de stoep en bezorging die dag en nacht doorgaat. Tegelijkertijd start Albert Heijn juist met de service. Dat doet het samen met Deliveroo en Thuisbezorgd.
 

Zijn darkstores verstorend of juist een kans? Gemeenten worstelen op dit moment nog met het bepalen van een duidelijk standpunt, terwijl gebruikers van de diensten zeer positief zijn. Ploos van Amstel is ook grotendeels enthousiast en heeft een medestander in Cor Molenaar, professor e-marketing en gespecialiseerd in e-commerce-strategieën. “Ik zie dit als de opkomst van een nieuw distributiemodel met lokale kleinschalige magazijnen. Of die nu in de stad of net erbuiten zijn geplaatst, maakt niet uit. Dit is een vorm van microdistributie. De oude manier was grootschalig met trucks die winkels, horeca en fabrieken beleveren. Nu gaat het om het thuis afleveren van artikelen. Dat past sowieso niet in het oude model. Flitsbezorgers zijn een voorbeeld van dit nieuwe model, al zijn ze in een verkeerd daglicht geplaatst als partijen die goederen rondbrengen voor mensen die in de supermarkt iets zijn vergeten.” Flitsbezorging is volgens Molenaar op dit moment een vorm van het beleveren van consumenten van uit bestaande winkels en darkstores. “Mensen bestellen maar een beperkt aantal artikelen online en willen die thuis ontvangen. PostNL en diens concurrenten zijn te grootschalig ingesteld om dat gat te kunnen vullen. Dit nieuwe model inbedden in het model van supermarkten en naar kleine winkelkernen brengen is daarmee een uitkomst. Dan kunnen flitsbezorgers een keer per half uur of uur bezorgen, ook voor Albert Heijn en Kruidvat.”
 

Zowel Molenaar als Ploos van Amstel beschouwen darkstores en flitsbezorgers als onderdeel van een brede maatschappelijke verandering. Ploos van Amstel: “Als deze nieuwe partijen een goede locatie kiezen, dan zie ik vooral voordelen.” Hij stelt ook dat de meeste bezorgdiensten wel inzien dat een goede locatie essentieel is. Recent brachten de flitsbezorgers gezamenlijk een gedragscode naar buiten. Die moet vooral leiden tot een nauwe en constructieve samenwerking met gemeenten, buurtbewoners en ondernemers. “Je houdt deze verandering niet tegen maar je hebt spelregels nodig. Gemeenten ontwikkelen nieuwe woon wijken. Nu houden ze daarbij rekening met maximaal één supermarkt, maar waarom nemen ze het aspect pakketbezorging nog niet mee? Dat is toch een blijvertje.”
 

Molenaar vult aan: “De ontwikkeling moet onderdeel uitmaken van een nieuwe distributie-infrastructuur waarbij één partij de concessie gegund krijgt voor de microdistributie in een plaats. Deze partij kan vervolgens de e-commercebestellingen bezorgen met aangepast vervoer en daarnaast de flitsbezorging regelen. Bijvoorbeeld met aangepast vervoer voor supersnelle leveringen. Flitsbezorgers bedienen daarbij de lokale winkels, waaronder supermarkten, en leveren flitsdiensten voor onder andere medicijnen. Gemeenten moeten willen nadenken over dit distributiemodel en de bijhorende lokale microdistributiecentra aan de rand van een kerngebied. Steeds maar verbieden wat inwoners willen is onjuist.”

Het tekort aan bezorgers is de grootste onzekerheid binnen deze markt

Local for local
Veel van de darkstores zijn gestart als foodleverancier. Maar de zakken chips en de blikjes bier zijn inmiddels aangevuld met diverse andere producten. Het assortiment komt wat betreft breedte in de buurt van wat Picnic aanbiedt. Beide experts zien nog veel meer mogelijkheden voor de nieuwkomers. Molenaar: “Je kunt aan fashion denken, al is daar die tien of vijftien minuten levertijd niet noodzakelijk.” Ploos van Amstel: “De grote groei zit hem in de local-for-local-ontwikkeling. Je kunt als lokale boekhandel sneller een boek bezorgen dan bol.com kan doen. Budbee bezorgt het een uur na de bestelling. Kleine leveranciers kunnen hierop meeliften en consumenten kunnen op wijkniveau bestellen via een app.” De keuzemogelijkheden voor consumenten zullen toenemen en alle ketenpartijen profiteren van de opkomst van de flitsbezorgers, verwacht de docent stadslogistiek. “Ondernemers kunnen leren van de ervaringen en de kennis, bijvoorbeeld over fietsroutes en het plannen van bezorgers. Er zijn heel veel data voorhanden en dat maakt het mogelijk om personeel heel efficiënt te plannen. Dat is overigens geen luxe maar noodzaak.”

'Weigeren is onverstandig'
De noodzaak is ingegeven door de grootste onzekerheid die de twee experts zien: het tekort aan bezorgers. Op dit moment rijden er in Nederland zo’n vijftigduizend maaltijdbezorgers rond. Consumenten plaatsen gemiddeld twee tot drie keer per week een bestelling bij flitsbezorgers. Voor de huidige 400 duizend leveringen per dag zijn bijna vijftienduizend bezorgers nodig, stelt Ploos van Amstel.
 

De opkomst van de darkstores en flitsbezorgers past in wat generatie Z zoekt, stelt Molenaar. “Consumenten zijn steeds ongeduldiger, dat geldt zeker voor de millennials en generatie Z. Lokaal kopen en het product thuisbezorgd krijgen is gewenst. Wie online iets vindt beslist pas daarna om het lokaal te kopen of het toch te bestellen. Recreatief kopen neemt af, mede door tijdsdruk die mensen voelen. Retailers moeten dit willen inzien, zich verdiepen in doelgroepen en dus ook nadenken over hoe ze deze kunnen bereiken.” Retailers zouden er volgens de experts goed aan doen om minimaal de mogelijkheden van flitsbezorging te verkennen voor hun verkoopgebied. Althans, als gemeenten meewerken. Er zijn gemeenten die darkstores weigeren. Ploos van Amstel: “Weigeren zonder je in de materie te verdiepen is nooit verstandig, flitsbezorgers zonder voorbereiding hun gang laten gaan evenmin.” Hij verwijst naar een artikel op de website van de gemeente Amsterdam. Stadsgeograaf Jos Gadet vraagt zich daarin af of gemeenten flitsbezorging niet moeten aanwenden om andere stedelijke problemen op te lossen. Hij stelt dat het tot extra ogen en oren in de buurt leidt als flitsbezorgers vaste buurten zouden krijgen. Wachtruimten voor bezorgers zouden ook een buurtfunctie kunnen vervullen. Daarnaast kan flitsbezorging leiden tot meer arbeidsmarktparticipatie voor jongeren. Flitsbezorging en darkstores kunnen er zo toe leiden dat traditionele buurten een 21ste-eeuws jasje krijgen.