Nog altijd is twee derde van de shoppers vrouw. Of je die verhouding ook terugvindt in de boardroom? Tja, dat kan beter, blijkt uit eigen onderzoek van RetailTrends. Misschien dat het vrouwenquotum het aantal leading ladies eindelijk een boost geeft.

Het quotum van minister Bussemaker was een zachte maatregel om meer vrouwen in de top van het bedrijfsleven te krijgen. De minister legde een database aan met geschikte topvrouwen, zodat meer vrouwen de hoge managementlagen van het bedrijfsleven zouden bereiken. Dat bleek niet snel genoeg zoden aan de dijk te zetten: eind 2019 besloot een meerderheid van de Tweede Kamer om het vrouwenquotum als harde eis in te voeren voor beursgenoteerde bedrijven en raden van commissarissen. Die zouden voor ten minste dertig procent uit vrouwen moeten bestaan. Voldoet de onderneming niet aan dit percentage, dan moeten alle nieuwe benoemingen van mannelijke toezichthouders nietig worden verklaard. Net zolang tot het quotum wél gehaald wordt. Dat was het advies van de Sociaal Economische Raad, dat de Tweede Kamer heeft opgevolgd.

'Ik geloof niet zo in een quotum. Omdat je dan het risico loopt dat er keuzes gemaakt worden om ver- keerde redenen'

Vijf jaar geleden deed RetailTrends onderzoek naar de man-vrouwverdeling binnen de detailhandel, toen het vrouwenquotum net was ingesteld. Daarvoor keken we naar de honderd grootste retailers die ons land op dat moment kende, maar ook naar het aantal vrouwen in raden van bestuur (RvB’s) en raden van commissarissen (RvC’s). Destijds was 16,2 procent van de bestuurders vrouw, terwijl dat voor 8,7 procent van de commissarissen gold. Het landelijk gemiddelde lag toen op respectievelijk 9,6 en 11,2 procent, dus de retail deed het niet eens onaardig – al was ook hier het aantal vrouwen in de top erg laag.

Betere soft skills 
Is de sector de afgelopen vijf jaar een beetje dichter bij dat quotum gekomen? Wederom hebben we de grootste honderd retailers van Nederland onder de loep genomen. Uit ons onderzoek blijkt dat vrouwen zeker aan terrein winnen in de toplaag van de retail. Momenteel is ongeveer 21 procent van de bestuurders en vijftien procent van de commissarissen vrouw. Vergeleken met het landelijk gemiddelde is dat niet onaardig. Het Centraal Planbureau presenteerde vorig jaar onderzoekscijfers: in 2018 was het vrouwenaandeel in RvB’s en RvC’s bij de grootste vijfduizend bedrijven van Nederland vijftien procent. Eind vorig jaar bleek uit het Nationaal Salarisonderzoek 2019 dat 22 procent van de vrouwelijke respondenten en 35 procent van de mannelijke respondenten een leidinggevende functie had. Dus ook hier blijkt dat de detailhandel het zo slecht nog niet doet.

Vergeleken met vijf jaar geleden zien we de grootste verschuiving binnen de foodbranche. Had in 2015 nog vier van de achttien foodretailers een of meerdere vrouwen in de top zitten, in 2020 is dat negen van de negentien. De huishouden warenhuisretailers doen het ook goed. Binnen die categorie heeft de helft een of meerdere vrouwen in de RvB of RvC zitten. De woon-, bouw- en tuinretail komt het beste uit de bus. Vijf jaar terug had ongeveer dertig procent in deze categorie een of meerdere vrouwen in de top. Nu is dat 57 procent.

Hoewel het niet terecht is om in hokjes te denken, is het wel opvallend dat bijna twintig procent van de topvrouwen in de retail werkzaam is als hr-directeur. Het ligt voor de hand om dat te verbinden aan het zorgzame en emotioneel betrokken karakter van de vrouw. Eerlijker is dat vrouwen ook gewoon betere soft skills hebben dan mannen. Na de hr-directeur zijn vrouwen voornamelijk ceo’s (ruim zeventien procent) en op de derde plek staan de commerciële directeurs met veertien procent. Opvallend is ook dat er relatief weinig financiële topvrouwen zijn binnen de retail (acht procent).

Ook chief operations managers komen met 4,5 procent niet vaak voor. Al met al kunnen we concluderen dat de dames het niet onaardig doen, maar toch voldoet het nog niet aan het quotum van de Tweede Kamer. En dat is gek, want vrouwen zijn verantwoordelijk voor ongeveer twee derde van de aankopen in de winkelstraat, blijkt uit cijfers van winkelcentrumonderzoeker Strabo uit 2017. Als er iemand het winkelgedrag van het gros van de consumenten kan begrijpen, dan is het de vrouw zelf. Een extra argument om op het kantoor van menig retailer wat meer vrouwen op hogere posities neer te zetten.
 

Verder kijken
Buiten Nederland zijn er genoeg landen die de man-vrouwverhouding in de top redelijk gelijk hebben weten te krijgen. Zo legden IJslandse vrouwen in 1975 het hele land plat om te strijden voor gelijke rechten. De staking wierp zijn vruchten af en vrouwen klommen naar de top. Sinds 2018 staat zelfs in de wet dat IJslandse mannen en vrouwen gelijk betaald moeten worden. Ook in andere landen wordt de man-vrouwverhouding gelijkgetrokken met een quotum. “Noorwegen is er best ver mee en dat heeft ook wat opgeleverd. Door het quotum moesten bedrijven buiten hun netwerk zoeken, omdat ze in hun eigen kring met name mannen hebben”, vertelt Laura Hendrickx, sinds januari dit jaar cfo bij Intergamma. “Dus dan krijg je ook weer een heel andere kwaliteit binnen dan wanneer je binnen je eigen netwerk zoekt.”
Anderzijds is Hendrickx ook kritisch: eigenlijk benadrukt een quotum de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen alleen maar. En dat is ook niet wenselijk.

Hendrickx zit in het bestuur van het grootste doe-het-zelfconcern van Nederland. Een branche waar de mannelijke klant domineert, maar die wel enorm in beweging is. Zo is dochterformule Karwei zich meer gaan richten op de vrouwelijke shopper door inspiratie en beleving aan de winkel toe te voegen. En ook in de top is er van alles gebeurd de afgelopen jaren. Bij Intergamma is naast Hendrickx ook Cora Kleinhout (formuledirecteur Gamma) en Anouk Beeren (directeur cross-channel) werkzaam bij het dhz-concern. Bovendien is Intergamma niet de enige doe-het-zelver die vrouwen in de top aantrekt; Corine Duchenne staat sinds begin dit jaar aan het hoofd van Praxis als managing director.
 

'De beste kandidaat wint, of het nou een man of een vrouw is. Dat moet zo in balans zin dat gender geen issue is'
 

Do it yourself
Hoewel het overgrote deel van de klussende klant man is, kan er volgens Hendrickx prima een vrouw aan het hoofd van de organisatie staan. “Ik denk dat het niet uitmaakt of je het als man of vrouw doet in de Do It Yourself-branche. Ik heb er in elk geval geen last van.” Nou is Hendrickx ook geen fan van hokjesdenken en richt ze zich liever op iemands persoonlijkheid. Ze ziet zichzelf niet als een financiële topvrouw in een overwegend mannenwereld. “Je werkt met je collega’s in een divers team. Misschien niet qua gender, maar wel qua persoonlijkheden. Dat is het belangrijkste.”

Die diversiteit zie je volgens haar terug door in elke laag van het bedrijf passend leiderschap neer te zetten. “Soms heb je een daadkrachtige beslisser nodig, soms een verbinder, afhankelijk van het type bedrijf en de strategie. Het is belangrijker dat je daar een goede match bij vindt, dan dat je specifiek waarde hecht aan een man of vrouw.” Al zal ze niet ontkennen dat een vrouw of een man per definitie een andere blik heeft op de zaak. En dat kan ook in een divers team van pas kan komen. “Je moet zorgen dat een team verschillende invalshoeken heeft. Daardoor kan je alleen maar groeien en beter worden.”

Het verbaast Hendrickx wel dat in de top van de retail minder dan een vierde vrouw is. “Je zou zeggen dat de detailhandel een plek is waar vrouwen goed vertegenwoordigd zijn.” De man-vrouwverdeling is nu nog iets waar onderzoek naar gedaan wordt, maar volgens haar komt het moment dat dit soort interviews niet meer hoeft sneller dan wij denken. “Het is mijn wens dat het niet uitmaakt of je man of vrouw bent en dat we dit artikel niet hoeven te schrijven. De beste kandidaat wint, of het nou een man of een vrouw is. Dat moet zo in balans zijn dat gender geen issue is.”

Een van de topvrouwen die voorstander is van een vrouwenquotum is Lisette Havermans, sinds januari 2018 directeur bij drogisterijketen DA. Een functie die ze samen met Ruud van Munster uitvoert. Een prima fiftyfifty-verdeling dus. “Het is goed dat minister Bussemaker een quotum heeft ingesteld, zodat we uiteindelijk komen tot een gedifferentieerde topstructuur”, vertelt ze. De directeur pleit voor een bedrijfstop die een reflectie is van de rest van het bedrijf, zodat medewerkers en klanten zich daarin kunnen herkennen. “Dat komt het functioneren van een organisatie als geheel ten goede en het is goed voor je geloofwaardigheid.” Maar doordat naar eigen zeggen ‘bepaalde krachten’ de traditionele rolverdeling in stand houden, is een quotum nodig, denkt Havermans. Bijvoorbeeld, dat vrouwen nog steeds vaak de zorgtaak op zich nemen als er kinderen komen. De gap in de carrièreontwikkeling tussen mannen en vrouwen krijg je dan niet of nauwelijks meer dicht.
 

Gelukkig ontwikkelt de zorgparticipatie van mannen zich ook positief, vindt ze, maar dat is verhoudingsgewijs nog lang niet wat het kan zijn.

Wrijving
Volgens Havermans is het belangrijk dat de top een afspiegeling vormt van de rest van de organisatie. Zelf staat ze samen met Van Munster aan het roer van DA, dus daar is het ‘niet zo ingewikkeld’. Maar dat wil niet zeggen dat de verdeling altijd fiftyfifty moet zijn. “Uiteindelijk moet je kijken naar welke competenties en ervaring iemand heeft en of die persoon geschikt is voor de job.” Havermans ziet in haar eigen werk dat de samenwerking met een man aan de top zorgt voor andere gesprekken – en soms ook tot wrijving. “Maar die wrijving kan er ook zijn tussen twee vrouwen of twee mannen. Dat is gezond, want zonder wrijving geen glans. Daar wordt het resultaat doorgaans beter van.”

Hoe ervaart ze het om aan de top te staan in een wereld die grotendeels door mannen gedomineerd wordt? “Ik heb daar helemaal geen last van. DA is onderdeel van Mosadex en toen ik daar kwam waren er nog weinig vrouwen in de top. Dat zijn er inmiddels al een heel stuk meer geworden”, vertelt Havermans. Waar de DA-topvrouw wel over struikelt is het verschil in salaris tussen mannen en vrouwen voor dezelfde functie. “Dan word ik echt feministisch. Dat gaat er bij mij niet in. Dan denk ik: waar gaat dit over?” Bij DA ligt het gelijktrekken van de salarissen wat lastig, geeft Havermans toe. Omdat Mosadex een samensmelting is van verschillende partijen in de drogisterijbranche had het personeel verschillende salarisschalen bij de fusie. De lonen konden daardoor niet volledig gelijkgetrokken worden binnen het afgesproken salarishuis.
 

Havermans is niet alleen voorstander van gelijke lonen, maar ook van gelijke inspanning. En daar ontbreekt het bij vrouwen nog weleens aan. “Als je vindt dat je dezelfde kansen moet krijgen als mannen in je carrière, dan moet je ook een gelijke inspanning leveren. De arbeidsparticipatie van vrouwen bedraagt in Nederland gemiddeld 25 uur. Dan denk ik: ja, wat wil je nou?” Door die gemiddelde arbeidsparticipatie kun je volgens Havermans niet verwachten dat je wordt meegewogen voor gelijke kansen in een topfunctie. Over het algemeen zie je dat vrouwen die een hbo- of wo-opleiding genieten wel een hogere arbeidsparticipatie hebben dan vrouwen met een lagere opleiding. “Dat is niet meer dan normaal”, stelt Havermans. “De maatschappij investeert aardig wat in onze opleidingen. Dan is het logisch dat je dat voor een stuk terug moet geven aan de maatschappij middels arbeid.”

Betere balans 
Een gedifferentieerde top – met een zekere balans – lijkt het belangrijkste te zijn. Ook Linda Keijzer, ceo van Xenos, pleit voor evenwicht. Al vindt ze dat wel een lastige. “Voor iedereen is balans heel specifiek. Mijn ouders waren mijn rolmodellen. Ik heb gezien dat zij altijd als ondernemers aan het werk waren en elkaar opvingen. Zowel privé als zakelijk. Ze werkten altijd, mijn moeder ook. Dat is de gelijkheid die ik meegekregen heb. Dus voor mij is dat nooit een issue geweest. Maar ieders rolmodel is anders.”
 

Keijzer begon haar carrière met het bedrijf dat zij van haar ouders heeft overgenomen. Daarna werkte ze onder meer in directiefuncties bij Ahold, A.S. Watson, Maxeda, ANWB en DA. “Ondertussen weet je waar je talenten liggen en dan vind je het gewoon fantastisch om zo’n positie te bekleden. Om het consumentengedrag te beïnvloeden, om teams samen te stellen, om met die teams alles uit de kast te halen, om te zorgen dat de business slaagt.” Wat de Xenos-ceo betreft mag de balans op de werkvloer nog een stuk verder doorgetrokken worden. Bij de woonwinkel kijken ze niet alleen naar de man-vrouwverhouding op de werkvloer, maar ook naar (culturele) achtergrond of nationaliteit. “Het gaat altijd om de juiste persoon, ongeacht man of vrouw. Het is fijn om de diversiteit in je team op orde te hebben en dan gaat het niet alleen meer om man-vrouwverhoudingen. Dat is niet juist en is geen gelijke afspiegeling van de maatschappij.” Keijzer verwijst naar een inclusieve maatschappij, een ontwikkeling die de afgelopen jaren een vlucht heeft genomen. En bovendien een ontwikkeling waar je ook in je teamsamenstelling op moet letten, stelt ze. “En ja, dat zit bij ons al goed.”

Net als bij DA is bij Xenos de verdeling aan de top gelijk. Op de winkelvloer zijn zelfs meer vrouwen terug te vinden. Zestig procent van de managers is daar vrouw. Hetzelfde geldt voor het servicekantoor. “We moeten aansluiting vinden bij de maatschappij en onze klanten. Dus ik hoop dat dit ook een onderwerp is dat bij andere retailers aan tafel besproken wordt.” Is dat niet juist waar het quotum van minister Bussemaker vijf jaar geleden voor in het leven is geroepen? “Ja, maar ik geloof niet zo in een quotum. Omdat je dan het risico loopt dat er keuzes gemaakt worden om verkeerde redenen”, vindt Keijzer. “Ik denk wel dat er sterker beleid opgevoerd kan worden bij bedrijven om de diversiteit te stimuleren. Want je wilt altijd de juiste kandidaat op de juiste plek hebben.”

Dat vrouwen over het algemeen nog onvoldoende vertegenwoordigd zijn in de top van de retail, komt volgens Keijzer door de zeer traditionele inslag van de branche in Nederland. Vertegenwoordiging van vrouwen in de top zal zeker in evenwicht komen, zodat je als retailer de aansluiting met de maatschappij en dus de consument behoudt”, stelt Keijzer. Bovendien zie je nu steeds vaker dat vrouwen ook kiezen voor hun carrière. “Vrouwen hebben nu eenmaal meer keuzes dan mannen. En het lijkt alsof Nederlanders tolerant zijn en die keuzevrijheid accepteren, maar zo tolerant zijn we ook weer niet. Nederlanders hebben altijd overal een mening over. Zo vinden we vaders met een papadag stoer. Dat fenomeen is geaccepteerd, maar dat geldt niet voor een mamadag.” Voor vrouwen die wel een topfunctie ambiëren is het zaak om thuis alles goed bespreekbaar te houden. “Als je het binnen je gezin bespreekt en iedereen wil er energie in stoppen, dan kun je alles organiseren.”

'Het verschil in salaris tussen mannen en vrouwen voor dezelfde functie. Dan word ik echt feministisch'

Het mag dan zo zijn dat het bestuur van beursgenoteerde bedrijven en de RvC voor dertig procent uit vrouwen moet bestaan in de toekomst, maar als je het enkele topvrouwen uit de retail vraagt gaat het eerder om het vinden van de juiste persoon voor de juiste functie. Kijk je meer naar de toekomst, dan is de kans groot dat we op den duur deze gesprekken helemaal niet meer voeren, omdat de man-vrouwverhouding er niet meer toe doet. Volgens Laura Hendrickx komt dat moment sneller dan wij denken. Hendrickx: “Ook interessant is om te kijken naar de talentenlaag onder de top. Daar komen de leiders van de toekomst uit. Het duurt best lang voordat die weg naar het bestuur is gemaakt. Dat kan een mooie conclusie van het artikel zijn: ze komen eraan.”