Het zijn onrustige tijden in de Belgische supermarktwereld. Vier van de vijf grote spelers - Aldi, Colruyt, Delhaize en Carrefour - maken procentueel minder bedrijfswinst dan vijf jaar eerder, blijkt uit een analyse van de Vlaamse zakenkrant De Tijd. Ook Lidl, dat zelf geen cijfers naar buiten brengt, heeft het volgens de krant lastig. Wat is er aan de hand in België?

Aldi is de grootste verliezer, schrijft De Tijd. "Van elke honderd euro die in de kassa's belandde, mocht de keten vorig jaar 2,40 euro houden als bedrijfswinst. Vijf jaar eerder was dat nog 4,20 euro." De Belgen geven elk jaar ongeveer evenveel uit aan boodschappen, legt de krant uit. Omdat dezelfde koek over steeds meer winkels wordt verdeeld, stijgen de kosten van de supermarkten. Bovendien grijpen ze volgens De Tijd naar kortingen om klanten weg te halen bij de concurrentie.

'Beschermende maatregelen werken averechts'
Volgens hoogleraar retailmarketing Laurens Sloot kampt België met een fundamenteel probleem. "De Belgische markt kent al decennialang een regel dat je niet mag verkopen onder de inkoopprijs. Dat lijkt een maatregel waarmee je kleinere supermarken en kleinere leveranciers beschermt, maar dat leidt in de praktijk tot een inefficiënt systeem. Want dat betekent dat als een fabrikant zijn prijs met drie of vier procent verhoogt, dan moet de retailer op een gegeven moment ook verhogen omdat hij niet met een negatieve marge mag verkopen. Dat klinkt mooi, maar de onderhandelingen zijn daar veel minder hard dan in Nederland. Hier wordt jaar in jaar uit keihard onderhandeld tussen fabrikanten en retailers. Uiteindelijk leidt dit tot meer efficiencies omdat bedrijven kritisch naar hun processen en inkoop kijken."

Gevolg: in Nederland betaal je in de winkel vergeleken met België een veel lagere prijs voor hetzelfde product. "Het is hier twaalf procent goedkoper." Albert Heijn, dat in 2011 zijn eerste winkels in België opende en in Nederland als een dure supermarkt geldt, kan daar wedijveren met Colruyt - dat de laagste prijzen belooft. En er is meer slecht nieuws op komst voor de Belgische supermarkten: Jumbo, dat goedkoper is dan Albert Heijn, komt later dit jaar ook naar België. Eerst komen er drie winkels, volgend jaar tussen de twaalf en vijftien en op de langere termijn wil Jumbo er honderd winkels hebben. 

"Jumbo zit gemiddeld vijf à zes procent onder de prijs van Albert Heijn", zegt Sloot. "Dus tja, je kunt op je vingers natellen wat er gaat gebeuren." Sloot vindt het goed nieuws voor de consument - die is immers goedkoper uit - maar de Belgische politiek moet volgens hem goed gaan nadenken over de vraag wat juiste maatregelen zijn en wat niet. "Prijsbeschermende maatregelen werken uiteindelijk altijd averechts. Het leidt ertoe dat inefficiënte bedrijven langer kunnen overleven. Dat is niet goed. We leven in een open wereld, met vrije concurrentie. En ook België is niet een eiland. Al dit soort protectionistische  maatregelen zorgen ervoor dat je op lange termijn je eigen industrie op achterstand zet." Ook de Belgische consument trekt in toenemende mate de grens over, om in Nederland de boodschappen te doen, ziet Sloot. 

Hypermarkten achterhaald concept
In het eerste halfjaar liep de omzet van de Belgische winkels van de Franse keten Carrefour met 2,6 procent terug. Het grote probleem zijn de veertig grote hypermarkten, die verlieslatend zijn. Een achterhaald concept, vreest Sloot. "Zowel in België als in Frankrijk en Spanje hebben ze lange tijd goed gedraaid. Consumenten konden er alles kopen, ze zaten vaak op goedkope grond, met veel parkeerruimte. Maar de wereld ziet er nu anders uit: veel non-food kan nu gemakkelijk online gekocht worden, dus die trekker is weggevallen." En daar komt volgens Sloot bij dat er veel tweeverdieners zijn die niet de tijd hebben om uitgebreid boodschappen te doen: die willen een winkel dichtbij.

"Voor het gros van de hypermarkten is het verleden tijd", zegt Sloot. "Dat is niet leuk om te zien, maar ik denk dat het verstandig is om een flinke sanering door te voeren."

Voor de Belgische politiek is er dus werk aan de winkel, maar de supermarkten moeten ook wat doen. "Ze moeten heel kritisch kijken naar de personeelskosten." Ook daar zijn de beschermende maatregelen veel groter dan in Nederland. De vakbond heeft in België een veel sterkere positie dan in Nederland, zegt Sloot. "De personeelskosten zijn een veel grotere last dan bij Nederlandse supers. Je moet dan nadenken over de vraag hoe je een supermarkt over het geheel efficiënter kunt maken. Dus minder bedieningsafdelingen. Laat consumenten meer het werk doen, zodat je de personeelskostencomponent behoorlijk omlaag kunt krijgen. En een minder uitgebreid assortiment wellicht."