Gaat de koopavond donkere tijden tegemoet?

Als de werkdag erop zit, gaat Nederland op huis aan om aan tafel te eten. Op donderdag is er daarna in veel steden nog tijd om te winkelen. Toch doen Nederlanders dat minder en minder. Is de koopavond verleden tijd?

Even de harde cijfers: in 2024 nam het aantal passanten op koopavonden gemiddeld met 19 procent af ten opzichte van 2023, becijferde Bureau RMC. Daar zitten grote regionale verschillen tussen maar de tendens is duidelijk, zo stelt onderzoeker en RMC-directeur Huib Lubbers.

Ondanks de duidelijke afname is een eenduidige verklaring niet te geven. Eigenlijk lijkt de daling zelfs een samenloop van omstandigheden. Om die te duiden, duiken we eerst in het verleden van de koopavond. Want waarom zijn de winkels eigenlijk in veel steden specifiek op donderdagavond open?

Loonzakje

Werknemers haalden in de periode na de Tweede Wereldoorlog hun loonzakje met contant geld op bij hun werkgever. Dat gebeurde vaak op donderdag en incidenteel ook op vrijdag. Een deel van de munten werd door een groot deel van de arbeiders uitgegeven aan bier en versnaperingen in het lokale café. Gouden omzetten, zo zagen de winkeliers met argusogen aan. Tijd om een deel van die omzet in de eigen kassa te laten vloeien - en dus gingen de winkels open.

Winkeltijdenwet

Fast forward naar 1995, waarin de overheid een essentieel besluit neemt: de Winkeltijdenwet wordt verruimd. Retailers mogen niet langer 63 uur per week open zijn, maar iedere dag van 8:00 tot 22:00 uur, tenzij de gemeente anders besluit. “Daarmee vervalt het unieke karakter van de donderdagavond natuurlijk al deels”, zo schetst Lubbers.

Dan is er halverwege de jaren 90 nog iets in opkomst wat in de jaren daarna veel concurrentie zal geven. “Internet is 24 uur open en je kunt je aankopen achter een scherm doen. Het samen shoppen in de winkelstraat verdwijnt en het beslismoment van aankoop wordt thuisgenomen. Daarna gaat 1 iemand alles halen. Van een avondje uit is geen sprake meer.”

En juist daar zit volgens Lubbers dan ook de crux. “Shoppen is minder vaak een sociale aangelegenheid. Nederlanders gaan er niet meer in de avond op uit om samen te winkelen. De tijd wordt anders besteed."

Trouwe consument

Is dan alles rond de koopavond kommer en kwel? Het korte antwoord op die vraag is 'nee'. Allereerst is er goed nieuws voor de retailer die zijn klanten evengoed ziet komen. “Uit onderzoek blijkt dat de klanten die komen, ook meer uitgeven”, zo stelt Lubbers. “Er is meer rust in de winkel en dus meer tijd voor beter advies en goede klantenservice. Het maakt dat de consument meer uitgeeft op die momenten.”

Wat daarbij wel opvalt, is dat die consumenten eerder in de winkel komen. De piekmomenten die er nog zijn op koopavond, liggen tussen 18:00 en 20:00 uur en niet meer in het laatste uur. Ook daar heeft Lubbers een verklaring voor: “Het thuiswerken maakt dat mensen eerder klaar zijn om te winkelen. Tel daarbij op dat eten tegenwoordig ook sneller kan. Er zijn meer kant-en-klaarmaaltijden en meer bestelopties. De consument heeft eerder tijd om naar de stad te gaan. Dan zijn ze om 20:00 uur gewoon klaar.”

Toch schuilt er een mogelijke andere reden in: “Als het vroeg donker wordt hebben shoppers mogelijk een onveiliger gevoel op straat. In het laatste uur neemt het aantal klanten fors af.”

Een tip die Lubbers dan ook geeft aan de retailers. “Je kunt best een uurtje eerder sluiten. Dat scheelt personeelskosten en je kunt dat uur anders inzetten. Ga bijvoorbeeld doordeweeks een uurtje eerder open om zo personeel in te zetten op de momenten dat klanten winkelen."

Regionale verschillen

Na de forse daling van 2024 ten opzichte van 2023, blijkt de trend van minder bezoekers in de koopavond ook door te zetten in 2025, hoewel dit jaar wel flink wat regionale verschillen met zich meebrengt.

In Leiden werd er door Bureau RMC 10 procent meer aan passanten gemeten. Ook Haarlem (+8 procent), Leeuwarden (+4 procent) en Middelburg (+3 procent) zien meer mensen tijdens de koopavonden in de binnenstad. 

Alkmaar (-24 procent), Maastricht (-23 procent), Amsterdam (-19 procent) en Den Haag (-12 procent) doen het flink slechter ten opzichte van het eerste kwartaal van 2024. 

Een echte verklaring voor die verdere afname, lijkt er niet te zijn. Maar dat de koopavond verder daalt is ook opvallend als je het vergelijkt met het totaal. Over de hele periode nam het aantal bezoekers in de winkelstraten namelijk met 6 procent toe.

Toekomst

Zit er dan geen toekomst meer in de koopavond? Lubbers denkt dat het niet zo zwart-wit is. “'s Avonds winkelen wordt anders door onze levensstijl, zeker ten opzichte van de tijd dat de koopavond ontstond. Maar dat betekent niet dat het helemaal geen toekomst heeft. Bij evenementen als shoppingnights shoppen mensen om 23:00 uur nog. Dus het is zeker niet helemaal verloren.”

Lubbers vervolgt: “De koopzondag neemt juist langzaam toe. De zondag neemt nog niet de plek in van de donderdag, maar het is wel een concurrerende dag. Dan hebben mensen tijd om samen te shoppen en er een uitje van te maken. Het zou kunnen dat meer consumenten daarvoor kiezen.”

De cijfers geven al een indicatie van welke kant het op gaat: afgelopen jaar groeide het aantal passanten op zondag met 4 procent.