De koopavond op de donderdag en vrijdag boet op verschillende plaatsen in aan populariteit. Dat roept de vraag op of het fenomeen nog bestaansrecht heeft. Of: is het een kwestie van afstoffen en een stevige dosis nieuw elan?

Het aantal bezoekers van de donderdagse koopavond daalde in 2023 met 17,3 procent ten opzichte van het jaar ervoor. De vrijdagse variant ging met een daling van 19,9 procent de boeken in. Het zijn cijfers waarmee een al langer spelende trend in de Nederlandse winkelstraten doorzet. “Koopavondbezoeken zijn in de loop der jaren op sommige plekken meer dan gehalveerd, en soms zelfs tot wel 80 procent afgenomen”, weet Huib Lubbers. Hij is directeur van RMC, onderdeel van marktonderzoeker Motivaction, dat met behulp van telsensoren tot deze resultaten kwam. Uitschieters vorig jaar waren Groningen (-34 procent), Leeuwarden (-33,2 procent) en Eindhoven (-32,8 procent). Haarlem wist in het onderzoek als enige te plussen, al was het met een schamele 0,2 procent. 

Thuis blijven

De traditionele koopavond staat niet meer zo fier overeind en lijkt in verschillende winkelgebieden en steden ten prooi gevallen aan een vicieuze cirkel van afnemend animo, gesloten winkeldeuren en nog minder belangstelling. 

Brancheorganisatie INretail ziet dat de functionaliteit van het fenomeen de laatste 15 jaar is afgenomen. Er zijn andere manieren of momenten om in de koopbehoefte te voorzien. De koopzondag bijvoorbeeld. “We zien nog wel dat de koopavond populair is in december, en in gebieden waar veel toeristen komen”, zegt woordvoerder Paul te Grotenhuis. “Voor het overige geldt dat het ook met het oog op personeelsplanning wikken en wegen is om open te gaan, en dat het vaak niet meer rendabel is om de deuren open te houden. Al geeft ook het grootwinkelbedrijf geen eenduidig beeld. Sommige ketens zijn open op alle momenten dat het is toegestaan en dus ook op koopavond. Dat is dan bedrijfsbeleid. Bij andere bepaalt de filiaalhouder dat.”

Consumentbehoefte

In hun keuze om de deuren open te houden op de koopavond op donderdag of vrijdag volgen merken onder meer de consumentbehoefte. Die verschilt per winkel en stad, merken ze bij schoenenmerk vanHaren, dat de openingstijden daarop afstemt. 90 procent van de 143 winkels heeft een koopavond, laat woordvoerder Julia van Strijdhoven weten. “De reden om niet mee te doen aan koopavond kunnen de openingstijden van andere winkeliers en ketens in hetzelfde winkelgebied zijn. Bij veel avondsluitingen neemt de animo voor koopavonden af. En naast een verminderde omzet, speelt de veiligheid van onze medewerkers zeker een rol”, laat zij weten. 

HEMA luistert zowel naar de richtlijnen vanuit de gemeente, binnenstadmanagement of de winkelcentra als naar de wens van de klant. “Op basis daarvan passen wij onze lokale openingstijden aan. Om die reden zijn er winkels die op meerdere dagen hun openingstijden tot in de avond hebben opengesteld en doen we dat bij andere niet. Maar: in de meeste dorpen en steden volgen we de koopavond zoals deze lokaal gevolgd wordt en wijken we daar doorgaans niet vanaf”, laat woordvoerder Claudia Metz weten. 

Kruidvat vertoont ongeveer hetzelfde beeld en houdt alle vestigingen open op locaties waar de traditionele koopavond geldt. Een belangrijke meerwaarde schuilt volgens woordvoerder Sander Khouw in de mogelijkheid om daarmee de klant ook buiten kantooruren te kunnen helpen met advies over zelfhulpmedicatie. “De beslissing óf winkels open blijven op koopavond, is continu onderwerp van onderzoek naar de vraag en resultaten. We bekijken het per vestiging. Vooralsnog is er genoeg behoefte, al merken wij zeker dat er een verschuiving is van winkelbezoek op koopavond naar de koopzondag. Waar het nodig is, sturen we bij.”

Niet meer heilig

Een van de steden die de populariteit van de koopavond de laatste jaren zag teruglopen is het Zuid-Hollandse Dordrecht. 2 jaar geleden werd geprobeerd om de winkelavond die er traditioneel op donderdag plaatsheeft nieuw leven in te blazen. Toch mochten de marketingcampagne, evenementen en shopping night-concepten niet baten. “Het zakte toch weer in”, zegt Remco Gravendijk, manager Binnenstadsbedrijf Dordrecht. “Een onderzoek wees uit dat ongeveer een derde van de consumenten sowieso geen behoefte heeft aan een koopavond. In Dordrecht is bijna 80 procent zelfstandig ondernemer en een groot deel ook nog eenpitter. Die willen ook weleens thuis zijn, zeker als de bezoeken toch tegenvallen. Sluit de een zijn deuren op koopavond, dan volgt de ander vaak ook. Misschien dat de komst van grotere ketens bezoekers kan trekken. Maar dan nog: voor de huidig zittende ketens is om 21.00 uur sluiten op koopavond ook niet meer zo heilig. Uit Rotterdam, waar natuurlijk meer grote ketens zitten, hoor ik van ondernemers ook geluiden dat de koopavond een beetje uitsterft.”

‘Calvinistisch’

De koopavond heeft niet overal kans meer, meent Hans van Tellingen van marktonderzoeker Strabo. Zo wordt het volgens hem in wijkwinkelcentra helemaal lastig omdat de aanwezige supermarkten tot 22.00 uur open zijn. “Er is dan wel aanloop, maar te weinig om ook de andere winkels goed te laten draaien”, laat hij weten. Als zelfverklaard fan van het fenomeen hoopt hij dat de gang er op andere plekken weer in komt. “Het zou fantastisch zijn als mensen het funshoppen verlengen en hun bezoek aan de koopavond combineren met een etentje, en daarna eventueel nog een film. Helaas hebben wij niet zo’n eetcultuur als sommige andere landen en blijven we toch wat calvinistisch”, zegt hij. 

Toch kan de koopavond goed uitgevoerd volgens Van Tellingen wel zijn eigen vraag creëren. Als de spelregels veranderen. “Sowieso is het concept van 1 vaste koopavond niet meer van deze tijd. Het is te halfslachtig en verwarrend bovendien; mensen weten vaak niet wanneer een gebied koopavond heeft, en al helemaal niet welke retailer er wel of niet open is. Het heeft wel toekomst als winkels elke dag open zijn tot 20.00 uur. Maar: dan moet wel iedereen meedoen. Het succes van een koopavond valt of staat met eenduidigheid en voorspelbaarheid. Daar ontbreekt het nu in ieder geval aan.”

Happy hour 

De koopavond heeft meer kans weer te floreren als deze wordt ingepast in een totaalconcept volgens Huib Lubbers. Hij gelooft dat het fenomeen dan wel toekomst heeft. “Het is niets nieuws, maar je moet zorgen voor iets bijzonders en het zoeken in de combinatie met events en horeca. Een band die optreedt of happy hour van 18.00 tot 19.00 in het naburige grandcafé dus. De focus moet in ieder geval liggen op meer dan winkelen alleen. In combinatie met gratis parkeren levert dat kansen op.”

Paul te Grotenhuis ziet de toegevoegde waarde van de traditionele koopavond voornamelijk op toeristische locaties en als er sprake is van een lokaal evenement in het winkelgebied. De consumentbehoefte is daarin altijd leidend. Ook Gravendijk ziet dat laatste als uitgangspunt en zegt: “De vraag blijft toch: voor wie doe je het? Misschien is het voor sommige winkels beter om te gaan voor kwaliteit in plaats van kwantiteit. Oftewel: de koopavond overslaan en de uren dat ze wel open zijn nóg meer investeren in het bedienen van de klant.”