Verschillende grote concerns, waaronder Ahold Delhaize, werden woensdag flink aangepakt tijdens een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer. Het supermarktbedrijf werd aangesproken op de moraal en zou zich schuldig maken aan ‘graaiflatie’. Wat is dat eigenlijk en is de kritiek terecht?

Wat is graaiflatie?

Graaiflatie is de Nederlandse vertaling van de Engelse term ‘greedation’. Het komt erop neer dat bedrijven misbruik maken van inflatie voor eigen gewin. Momenteel stijgen de prijzen van allerlei producten in Nederland al maanden. Zo zijn consumenten het inmiddels gewend dat het boodschappenmandje iedere week weer duurder wordt. Dat is een doorvertaling van de kosten die voor de retailers steeds hoger worden. Personeel, grondstoffen, energie, logistiek: de bedrijfsvoering van retailers wordt steeds duurder en om de business gezond te houden moet dat wel worden doorberekend in de winkelprijs.

Wie zich schuldig maakt aan graaiflatie gaat een stap verder. Niet alleen worden de hogere bedrijfskosten doorvertaald in de prijs, maar daar komt nog een schepje bovenop om zelf meer winst te pakken. De consument heeft immers niet zo snel door dat een prijsverhoging van een euro eigenlijk 20 cent te veel is. Terwijl dat voor een grote retailer, met duizenden of tienduizenden producten in het assortiment, lekker kan aantikken.

Uit onderzoek van Rabobank bleek eerder deze maand dat de inflatie vorig jaar minder extreem zou zijn geweest als bedrijven de prijzen van hun producten niet verder hadden verhoogd dan noodzakelijk was. De inflatie zou 2,2 procent lager zijn uitgevallen als de prijzen alleen waren verhoogd op basis van wat noodzakelijk was door de gestegen kosten. Dat er sprake is geweest van bewust zakkenvullen durft Rabobank niet te stellen.

Waarom is Ahold Delhaize het mikpunt van kritiek?

Graaiflatie-kritiek komt vaak aan de oppervlakte als er financiële cijfers naar buiten komen. En die van Ahold Delhaize liegen er niet om. De wereldwijde omzet nam vorig jaar toe tot 75,6 miljard euro en de nettowinst ging van 1,4 naar 2,2 miljard euro. En daarvan profiteert ook de bedrijfstop mee. Hoewel ceo Frans Muller zijn basissalaris iets zag dalen, ging hij er inclusief extra’s met acht ton op vooruit tot 6,5 miljoen euro. Wouter Kolk, de ceo van Ahold Delhaize Europa en Indonesië, ontving een kleine drie miljoen.

Woensdagochtend was er in de Tweede Kamer een rondetafelgesprek over winsten en lonen bij grote bedrijven. Namens Ahold Delhaize was Casper Assinck, senior vice president HR aanwezig. Hij werd hard aangepakt. SP-leider Lilian Marijnissen: “U heeft 2,5 miljard winst gemaakt. Waarom spreekt u met geen woord over de mensen in uw winkels die de boodschappen niet kunnen betalen? Waar is uw moraal?”

Haar GroenLinks-collega Jesse Klaver vult aan: "Ahold maakte 2,5 miljard euro winst, de topman kreeg bijna 6,5 miljoen. Daar tegenover staat dat je wordt ontslagen als je te oud bent in de supermarkt en dat uitzendkrachten in de distributiecentra de meest flexibele contracten krijgen. En u durft te beweren dat dat goed met elkaar in verhouding staat?"

De ochtend in de Tweede Kamer was niet de eerste keer dat Ahold Delhaize werd aangepakt om vermeende graaiflatie. Bij de aandeelhoudersvergadering in april demonstreerden vakbond FNV en Milieudefensie al met deze verwijten.

Wat vinden experts?

Economen zijn verdeeld over de vraag of er wel of geen sprake is van graaiflatie in Nederland. Hoogleraar economie Dirk Bezemer vermoedt van wel, zo zegt hij in het AD. Hij noemt cijfers van het CBS en de Europese Centrale Bank waaruit blijkt dat winststijgingen zorgden voor meer dan de helft van de inflatie in de tweede helft van vorig jaar. “De winsten van beursgenoteerde Nederlandse bedrijven stegen sinds de eeuwwisseling met 500 procent, terwijl de lonen met nog geen 50 procent stegen. Daar zit dus echt iets scheef.”

Jasper Lukkezen, macro-econoom aan de Universiteit Utrecht, zegt tegenover NU.nl dat graaiflatie vooral een kreet is om bedrijven aan de schandpaal te nagelen. "Er zijn voorbeelden genoeg van producten die duurder zijn geworden. En in sommige gevallen hebben bedrijven de prijzen meer verhoogd dan noodzakelijk. Maar graaiflatie is een politieke term. Het is shaming van bedrijven. Dat kán terecht zijn, maar zeker niet iedere bovenmatige prijsverhoging is graaiflatie."

Voormalig hoofdeconoom van ABN Amro Han de Jong voegt daar in een blog op Investment Officer aan toe dat Ahold Delhaize misschien niet het meest terechte mikpunt van kritiek is. De winstmarges in de detailhandel zijn over het algemeen laag, stipt hij aan. “Die liggen ruim onder het gemiddelde van alle sectoren. Als je toch graaiers wilt identificeren zou ik zeggen dat je het vizier moet richten op bedrijven met structureel hoge winstmarges. Ik zal niets verkeerds zeggen over onze nationale trots ASML. Maar dat bedrijf heeft brutowinstmarges van meer dan 50 procent. Uiteindelijk betaalt de consument die. Waar is de verontwaardiging?"

Wat vindt Ahold Delhaize zelf?

HR-baas Assinck wees woensdag in de Tweede Kamer de beschuldigingen van graaiflatie van de hand. Volgens hem zijn de lonen harder gestegen dan de winst en staan die ‘keurig met elkaar in verhouding’. Zowel de lonen voor de bedrijfstop als voor de winkelmedewerkers noemt hij marktconform. 

Topman Frans Muller reageerde eerder deze maand al fel op de aantijgingen. Hij wees erop dat driekwart van de winst van Ahold Delhaize in de VS wordt gemaakt. In Europa is de winstmarge op jaarbasis met 20 procent gedaald en ligt die nu op 2,8 procent. Dat is volgens Muller ‘flinterdun’. Vier procent ziet het concern als gezond. “Ik maak me echt zorgen om de winstontwikkeling in Europa.” 

Het beeld dat Ahold Delhaize de prijzen meer verhoogt dan nodig wijst hij van de hand. “Graaiflatie is bij ons niet aan de orde. Het is jammer dat dit beeld is ontstaan.” Hij voegt er nog aan toe dat de leveranciers van Ahold Delhaize – de producenten – veel meer winst maken. Daar liggen de marges op 12 tot 20 procent.