Wat gebeurde er afgelopen jaar in retailland? RetailTrends blikt terug op 2024, aan de hand van een aantal hoofdpunten. Vandaag: heeft het verbod op tabaksverkoop in supermarkten geleid tot een hausse aan nieuwe tabaksspeciaalzaken en zijn kleine supermarkten massaal failliet gegaan?

Na het verbod op tabaksverkoop in supermarkten per 1 juli 2024 zouden tabaksspeciaalzaken als paddenstoelen uit de grond schieten en kleine supermarkten massaal omvallen. Het SEO-rapport van december 2021 over de gevolgen van het tabaksverkoopverbod voorspelde zelfs dat in 2024 800 supermarkten een tabakszaak zouden starten en er mogelijk 500 kleine supermarkten failliet zouden gaan.

Uit cijfers van de Kamer van Koophandel blijkt dat er momenteel bijna 1675 tabakszaken staan geregistreerd, tegenover 1466 eind vorig jaar. Volgens Patricia Hoogstraaten, directeur van het Vakcentrum, omvatten deze cijfers ook supermarkten die een tabaksspeciaalzaak zijn gestart of een gemakswinkel, waar naast tabak ook geschenken en loten van loterijen worden verkocht. “Sommige supermarkten hebben hun volledige balieverkoop verplaatst naar een apart verkooppunt”, legt zij uit.

Misvormd beeld

Volgens Janwillem Burgering van brancheorganisatie NSO Retail schetsen media ten onrechte het beeld van een massale toename van nieuwe tabakswinkels. “Dat beeld is misvormd. De laatste 2 jaren zijn er ongeveer 200 tabakszaken bijgekomen, terwijl er na 1 juli zo’n 6400 tabaksverkooppunten uit supermarkten zijn verdwenen. De netto toename van tabakszaken is daarmee veel beperkter van omvang dan wordt gedacht”, zegt hij.

De reden voor de beperkte toename heeft volgens hem voor een groot deel te maken met de laatste accijnsverhoging op tabak. In april van dit jaar steeg de accijns per pakje van 20 sigaretten van 5,87 euro naar 7,81 euro, waardoor een pakje gemiddeld 11,10 euro inclusief btw is gaan kosten. “Die verhoging heeft veel teweeggebracht. Vorige maand is maar liefst 60 procent van de shag-omzet en 25 procent van de sigarettenomzet weggevallen ten opzichte van vorig jaar. Dat komt niet omdat er minder rokers zijn, maar omdat die nu massaal in Duitsland hun rookwaar kopen. De omzet die is verdwenen uit de supermarkt, is bijna helemaal terechtgekomen over de grens.”

Geen enorme vetpot

Deze ontwikkeling zorgt er volgens Burgering voor dat het niet overal aantrekkelijk is om een nieuwe tabaksspeciaalzaak of gemakswinkel te openen. “Dat hangt echt van de lokale omstandigheden af. Wanneer een supermarkt een gemakswinkel opent waarin taken van de servicebalie zijn ondergebracht, gebeurt dat vaak om het voorzieningenniveau in bepaalde wijken of dorpen op peil te houden. Zo’n gemakswinkel is geen enorme vetpot, want vanaf 2032 mag ook daar geen tabak meer worden verkocht. Ondernemers beginnen dus niet zomaar aan zo’n winkel.”

Rookwaren waren de afgelopen jaren goed voor 6 tot 7 procent van de supermarktomzet, berekende ING. Supermarkten zouden door het wegvallen van de tabaksverkoop jaarlijks 3,2 miljard euro aan omzet mislopen. Of dit heeft geleid tot een groot aantal faillissementen bij kleine supermarkten kan Hoogstraaten niet met concrete cijfers onderbouwen. Wel is volgens haar het aantal ondernemers dat gestopt is met het exploiteren van een supermarkt hoger dan normaal.

Gemakswinkels

“Dit kan te maken hebben met het verbod op de tabaksverkoop, maar ook met hoge huren. Wanneer een winkel geen tabak meer mag verkopen, daalt de omzet in ieder geval aanzienlijk. Het broodje of flesje drinken dat klanten vaak met hun pakje sigaretten meenemen, wordt niet verkocht. Als er in een dorp geen tabak meer verkrijgbaar is, gaan veel mensen ook de rest van de boodschappen ergens anders halen. Kleine supermarkten en met name die in de grensregio’s, zijn wat dat betreft echt de sigaar,” verklaart ze.

Hoewel het nog enkele jaren duurt, bereiden uitbaters van gemakswinkels zich volgens Burgering nu al voor op het verbod op tabaksverkoop dat in 2032 ingaat. Zo is Primera bezig met het opzetten van een eigen tabaksspeciaalzaakketen onder de naam Volado. “Hoe gaan gemakswinkels verder nadat er geen tabak meer mag worden verkocht? Dat is een grote uitdaging voor ondernemers. Af en toe wordt er in de politiek geroepen dat zo’n verbod op tabaksverkoop wel een paar jaar eerder kan ingaan, maar ondernemers hebben de tijd hard nodig om een goede formule neer te zetten die levensvatbaar is.”