We houden van VERPAKKING. Of het gaat om een tros tomaten, een halve kilo kersen of rijst: niets fijner dan dat het verpakt en wel in het supermarktschap ligt. Dat gemak is de klant VEEL WAARD. Het kan echter wel een tandje minder met dat plastic en karton, vinden verpakkings- en plasticvrije concepten. Nu de consument nog zien mee te krijgen. "Het helpt dat steeds meer mensen bekend zijn met het fenomeen."

Een verpakkingsvrije supermarkt biedt, zoals de naam al doet vermoeden, al zijn producten zonder verpakking aan. Dat betekent dat de consument zijn eigen potten, bakjes en flessen moet meenemen die hij vult in de winkel. De supermarkt is doorgaans zo ingedeeld dat er diverse tapsystemen aan de wanden hangen waar je een bepaalde hoeveelheid rijst, pasta of noten kunt tappen. De pot wordt gewogen bij de kassa en je betaalt voor het gewicht van de inhoud. Het gros van het assortiment bestaat uit houdbare artikelen en non-food producten. De eerste verpakkingsvrije supermarkt in Nederland was Opgeweckt Noord dat zijn deuren in Groningen opende in 2015. De supermarkt was iets meer dan een jaar open, maar moest sluiten vanwege een gebrek aan klanten. Hetzelfde gold voor het Utrechtse Bag&Buy, dat een nog korter leven beschoren was dan Opgeweckt Noord. Na een klein half jaar gingen de deuren dicht. Ook die winkel had last van slechte bezoekers - aantallen en schreef rode cijfers. De Verpakkingsvrije Winkel in Leiden? Precies hetzelfde scenario. Waar het concept in Nederland niet zo’n succes is, werpt het in Duitsland meer vruchten af. Sinds 2014 zit Original Unverpackt in Berlijn en de supermarkt is bezig met een tweede locatie in de Duitse hoofdstad. Ondanks het feit dat de supermarkt in de buitenwijk te vinden is trekt de winkel genoeg bezoekers. “We zitten niet op het Alexanderplatz”, vertelt marketingma - nager Ria Schäfli, “maar we zijn hier de enige verpakkingsvrije winkel. Mensen zijn bereid er even voor te reizen.” Schäfli merkt op dat verpakkingsvrij winkelen steeds populairder wordt. Het land beschikt momenteel over zo’n tachtig supermarkten die met het concept werken. “Het helpt dat steeds meer mensen weten wat het fenomeen inhoudt.” 

‘Gemak haalt mensen over de streep bij verpakkingsvrij’

Gemak
In Nederland lijkt de gemiddelde consument nog vooral te kiezen voor wat meer gemak. Om daaraan tegemoet te komen gooit de Rotterdamse startup PuurBezorgd het over een andere boeg. Het bedrijf, gestart in februari dit jaar, bezorgt verpakkingsvrije boodschappen in Rotterdam. De producten ontvang je in weckpotten, waar je anderhalve euro statiegeld voor betaalt. Bij een volgende bestelling worden de vuile weckpotten meegenomen en krijg je nieuwe terug. “Onze visie is dat het aantrekkelijker moet worden om duurzamer te leven. De meeste opties die er zijn, zijn vrij omslachtig”, vertelt medeoprichter Martijn Bijmolt. Bijmolt doelt op het feit dat je bij veel verpakkingsvrije supermarkten zelf je potten en bakjes moet meenemen. In zijn ogen zit de aantrekkelijkheid enerzijds in gemak, maar moe ten de producten ook net zo betaal - baar zijn als in de gewone supermarkt. “We zien dat gemak mensen over de streep haalt.” Voor een startup die vanaf het begin kiest voor een naakte aanpak zijn de kaarten anders geschud dan voor een bestaande supermarkt die zijn assorti - ment moet aanpassen. De biologische supermarkt Ekoplaza zette op zijn eigen manier verduurzamingsstappen, maar dacht daarbij ook aan het gemak voor de klant. In plaats van een verpakkings - vrij concept werkt de supermarktketen sinds vorig jaar aan het creëren van een plasticvrije winkel. Zo zijn de verpakkingen van zijn huismerkproducten gemaakt van biologisch afbreekbaar materiaal. “Mensen willen af en toe wel verpakkingsvrij kopen, maar er is een grote groep die vooral kiest voor gemak. Vergeleken met andere landen kijken Nederlanders misschien ook wat meer naar prijs. En producten verpakkingsvrij aanbieden is, zeker voor een zelfstandig ondernemer, vaak duurder”, is de ervaring van kwaliteitsmanager Steven IJzerman van Ekoplaza. Ekoplaza kiest voor plasticvrij, omdat plastic slecht te recyclen is. “Je kunt het materiaal eenmalig gebruiken en daarna blijft het minimaal vijfhonderd jaar op aarde. Misschien nog wel langer, want het degradeert maar het breekt nooit voor honderd procent af”, stelt IJzerman. Bovendien kan Ekoplaza het aantal producten in afbreekbare verpakkingen gemakkelijker opschalen dan naakte artikelen – een praktisch gegeven voor een keten van meer dan tachtig vestigingen. “Het streven is om eind 2019 85 procent van de huismerkproducten plasticvrij aan te bieden in alle vestigingen.”

Rol van fabrikanten
Wil je als supermarkt echt helemaal verpakkingsvrij zijn, dan is er een aantal bergen te beklimmen. Zoals het vinden van de juiste fabrikanten en leveranciers en oplossingen bedenken voor producten als koffie, pindakaas en tandpasta. Het is zonde om de producten in grote plastic zakken aangeleverd te krijgen, terwijl je verpakkingen juist zoveel mogelijk probeert te vermijden. Veel verpakkingsvrije initiatieven stappen daarom direct naar een fabrikant of groothandel. Hun voorkeur gaat daarbij uit naar een lokale producent zodat ook de hoeveelheid CO2-uitstoot beperkt blijft. De concepten merken op dat fabrikanten bereid zijn hun productieketen aan te passen om een duurzaam initiatief te ondersteunen. Houdbare producten als rijst, pasta en muesli komen in recyclebare zakken van vijf tot 25 kilo, afhankelijk van wat de retailer bestelt. Vanuit de bulkzakken gaan de producten vervolgens in kleinere containers in de supermarkt, waar de consument dan zelf de juiste hoeveelheid kan tappen. Original Unverpackt in Berlijn heeft zelfs enkele leveranciers waar een complete zero waste chain gerealiseerd is. “Zij leveren koffie en melkproducten in grote containers. De containers sturen we terug en de leveranciers vullen deze opnieuw”, vertelt Schäfli. Leveranciers en fabrikanten bieden echter niet altijd een oplossing. Voor producten als pindakaas of tandpasta is meer creativiteit vereist. In de supermarkt van Original Unverpackt staat daarom een pindamaler, zodat klanten terplekke hun pindakaas kunnen maken die ze vervolgens meenemen in hun eigen potjes. Ook tandpasta bleek een uitdaging. “In het begin konden we nergens tandpasta vinden zonder plastic. Uiteindelijk hebben we een fabrikant gevraagd om mee te denken over een oplossing. Zij bedachten een compleet nieuw systeem voor ons: tandpastatabletten waarop je kunt kauwen”, aldus Schäfli. Inmiddels heeft Original Unverpackt zijn eigen productlijn, met onder meer flosdraad, tandenborstels en schoonmaakmiddelen. “Het kost tijd en energie, maar door het te proberen kun je het verschil maken.” 

‘Vergeleken met andere landen kijken Nederlanders meer naar de prijs van producten’

Composteerbaar
Hebben verpakkingsvrije supermarkten een toekomst in Nederland? Wel als ze voldoen aan het wensenlijstje van de consument: gemak bieden, zorgen dat de producten die niet veel duurder zijn dan in het reguliere alternatief en als het concept wat vaker in het straatbeeld te zien is. Staan er meer verpakkingsvrije supermarkten op, dan groeit de sector en wordt het steeds gemakkelijker naakte producten te ontwikkelen en in te kopen. IJzerman van Ekoplaza ziet een voorzichtige verandering ontstaan. “Supermarkten onderzoeken bijvoorbeeld nieuwe composteerbare alternatieven. Dat stimuleert de innovatie, maakt verpakkingen duurzamer en de kwaliteit beter. Het is prettig dat de branche groeit. De taart wordt dan niet op een andere manier verdeeld, maar wordt groter. Dat is het voordeel ervan.”

< Strikje om Houdbare producten als pasta komen in recyclebare zakken van vijf tot  25 kilo, afhankelijk van wat de retailer bestelt.

< Lekker soppen Verzorgingsproducten als zeep en shampoo hoeven niet in een flesje, laat Lush zien met zijn naked-lijn. In de Naked Shop in Milaan worden alleen verpakkingsvrije producten verkocht.

< To go Bij verpakkingsvrije super - markten als Original Unverpackt tap je onder meer pasta en rijst in de gewenste hoeveelheid in potten en bakjes die je van huis meeneemt.

< Omspoelen en door Menstruatiecups zijn een verpakkingsvrij alternatief voor tampons en maandverband die in plastic wikkels zitten.
Daarnaast gaan de cups volgens fabrikanten jaren mee, omdat je ze kunt schoonmaken en hergebruiken. In tegenstelling tot katoenen alternatieven.