Column: Hoe de supermarkten hun eigen monsters creëren

Een trauma. In december 1995 kocht Albert Heijn de regionale Brabantse supermarktketen Primarkt voor 111 miljoen gulden. Tijdens het boekenonderzoek kreeg Albert Heijn inzicht in de inkoopcondities van Superunie. Primarkt was immers lid. Ze schrokken zich in Zaandam wezenloos, hoewel AH ook toen al marktleider was bleken de inkoopcondities van Superunie veel beter. Eén voor één mochten de fabrikanten zich melden in Zaandam om de verschillen met terugwerkende kracht bij te leggen. Uit de opbrengst financierde AH de overname.

De overname van Primarkt is een scharnierpunt in de Nederlandse supermarktsector. Fabrikanten en supermarkten leerden hun lesje. Inkoop was een serieuze business. Inkoopclubs als AH, Superunie en destijds Trade Service Nederland (TSN met C1000 als lid) waren scherper dan ooit. Ze zetten hun inkoopmacht in om fabrikanten onder druk te zetten. In cijfers uitgedrukt: AH heeft over 2024 een marktaandeel van 37,7 procent op 49,9 miljard euro. Het grootste A-merk in Nederland – Coca-Cola – haalt met een omzet van 447 miljoen euro slechts een omzetaandeel van 0,9 procent. Zo liggen de verhoudingen. AH is 41 keer zo groot als het grootste A-merk.

Internationale inkoopclubs

Het trauma AH-Primarkt is nooit geheeld. Ogenschijnlijk loont het ook om die macht uit te oefenen. Jumbo dat financieel nogal rammelde in 2023 met slechts 20 miljoen winst op ruim 11 miljard sloot zich aan bij de internationale inkoopclub Everest. Het levert over 2025 volgens vertrekkend topman Ton van Veen ‘tientallen miljoenen euro’s’ inkoopvoordeel op. Superunie en AH zien dat en wenden zich ook tot internationale inkoopclubs zoals Vasco International Trading (o.a. met Colruyt) en Eurelec (o.a. met Leclerc).

Is dat slim? Het heeft een beetje weg van het uitknijpen van een citroen tot er geen druppel meer uitkomt. Fabrikanten fuseren tot niet te passeren monopolie-monsters. In Nederland leidde het tot een samensmelting van onder andere Frico, Domo, Melkunie en Coberco tot een oppermachtig Friesland Campina. Zodanig dat de handel het Deense Arla binnenhaalde om twee zuivel-spelers tegen elkaar uit te kunnen spelen. In snacks zien we dat Lays concurrentie kreeg van CHIO (Intersnack).

Op de koffie

Bij Douwe Egberts gaat het fout. De toenemende macht van de handel dreef Douwe Egberts naar een fusie met het Duitse Jacobs Coffee. Daarmee werd de afhankelijkheid van de Nederlandse markt een stuk minder. Het merk is ook bijzonder: welk internationaal of nationaal A-merk kunnen de supermarkten inzetten naast Douwe Egberts? Geen dus. Een paar weken terug beten de supermarkten dan ook voor het eerst in het zand. Douwe Egberts komt na een boycot terug op de schappen, de inkoopcondities zijn niet verbeterd. Oeps!

Grote concerns als Unilever stappen uit de foodbusiness. De vetten- (Blue Band), koffie- en thee- (Lipton) en ijs-divisie (Magnum) zijn allemaal al verkocht. Unox en Conimex zijn ook in andere handen. Unilever vindt het gewoonweg niet meer rendabel om in food met de supermarkten zaken te doen: de vraag groeit amper en de marges eroderen. Grote vraag is: wat willen de supermarktketens? Nog meer monsters creëren (die zich gaan afwenden van food) of samen aan omzet bouwen. Het is een duivels dilemma.