IKEA heeft zijn winkel in Amsterdam voorzien van ophaalautomaten voor onlinebestellingen. Alle Nederlandse winkels moeten straks microfulfilmentcenters zijn. Andere retailers op ons continent wachten af, over de plas test ook Walmart deze vorm van automatisering.

De blauw-gele IKEA in Amsterdam is sinds januari voorzien van 2 ophaalautomaten voor onlinebestellingen. De automaten bestaan uit ronde torens van 8 meter hoog. Als een klant zijn online-order wil afhalen, plaatst een medewerker de trolley met de bestelde producten in 1 van de torens. Het apparaat in het midden daarvan pakt de trolley op, draait om zijn as en zet die neer op 1 van de 56 opslaglocaties. Als de klant een verdieping lager arriveert en zijn pincode intoetst, pakt het apparaat de trolley op en zet die klaar achter het uitgifteluik. Vervolgens opent het luik en kan de klant zijn producten veilig meenemen naar de auto.

“Klanten kunnen zelf het tijdvenster kiezen waarin ze hun order ophalen. We hanteren tijdvensters van 2 uur. Daardoor kunnen we tussen de 400 en 500 orders per dag uitleveren. Als we de ophaaltijden verruimen en de tijdvensters kleiner maken, kunnen we dat aantal verder opvoeren”, vertelt Youssef Zouhair, country customer fulfilmentmanager bij IKEA Nederland.

De installatie van de 2 compacte opslagsystemen stelt IKEA in staat afscheid te nemen van het externe magazijn, 10 minuten verderop. Tot voor kort moesten alle klanten naar dit magazijn om de producten op te halen die ze niet zelf in het winkelmagazijn konden pakken.

Zouhair: “Wij maken in ons assortiment onderscheid tussen selfservice- en fullserviceproducten. Onder selfservice scharen we de producten die klanten zelf kunnen pakken. Tot fullserviceproducten rekenen we onder meer de grotere artikelen zoals zitbanken die wij voor klanten uit het magazijn halen. Vanwege ruimtegebrek in het winkelmagazijn lagen de full-serviceproducten tot voor kort in dit externe magazijn van 7.800 vierkante meter.”

IKEA wil alle Nederlandse winkels ombouwen tot microfulfilmentcenters

IKEA heeft de locatie in Amsterdam-Zuidoost verbouwd om de fullserviceproducten naar het winkelmagazijn terug te kunnen verhuizen. “We hebben minutieus onderzocht hoe we vierkante meters konden vrijmaken”, legt Zouhair uit. “Dankzij zelfscankassa’s hebben we het kassaplein wat kleiner gemaakt en dat opgeschoven. We hebben de magazijnstellingen een stukje doorgetrokken. Dat is ten koste gegaan van de commerciële ruimte in het winkelmagazijn. (De ruimte in het selfservice-magazijn waar IKEA ook spullen uitstalt en aanprijst, red.) We hebben 2 automatische verticale opslagkasten geplaatst, waardoor we op een paar vierkante meter heel veel kleine artikelen kunnen opslaan. En we hebben dus de 2 ophaalautomaten geplaatst. Die nemen veel minder ruimte in beslag dan een handmatig uitgifteproces voor click & collect-orders. Dat scheelt een factor 8.”

Ombouwoperatie
Het enige waarvoor ruimte ontbreekt, is de thuisbezorging van online-orders in de regio Amsterdam. IKEA had daarvoor het liefst de winkel als basis gebruikt, omdat de afstand tot klanten kleiner is dan bij uitlevering vanuit het centra le distributiecentrum in Oosterhout. Kleinere afstanden betekenen minder transportkosten en minder CO2 -uitstoot. “Bovendien kunnen we dan elektrische voertuigen met hun beperkte actieradius inzetten. Ook is de doorlooptijd korter, zodat we concurrerende levertijden kunnen aanbieden”, vertelt Zouhair. “De online-orders die we voorheen vanuit Amsterdam bezorgden, verzenden we nu vanuit de winkel in Haarlem en het centrale distributiecentrum in Oosterhout. Dat is de enige concessie die we moeten doen.”

De maatregelen in Amsterdam zijn onderdeel van een groter plan om alle Nederlandse winkels van IKEA om te bouwen tot microfulfilmentcenters: kleine magazijnen, dicht bij de klanten, voor de uitlevering van online-orders. In 2027 zou de ombouw afgerond moet zijn. “Dit is het tweede jaar van de onderzoeksfase”, zegt Zouhair. “Hopelijk hebben we volgend jaar meer duidelijkheid over de bestemmingsplannen en over wat mogelijk is. Dan zouden we het jaar daarop naar de uitvoeringsfase kunnen gaan.”

Na Groningen is Amsterdam de volgende vestiging die is verbouwd. Hoe die verbouwing eruitziet, verschilt van winkel tot winkel. “Dat hangt af van de beschikbare ruimte, van het bestemmingsplan en van de klantbehoefte. In Amsterdam heeft lang niet iedereen een auto en kiezen klanten vaker voor thuisbezorging inclusief installatie. In Hengelo en Groningen daarentegen komen veel meer klanten met een auto en aanhangwagen”, weet Zouhair. “Voor de pandemie kwam 10 tot 15 procent van de online-orders uit de winkels. Inmiddels ligt dat rond de 50 procent. En dat zal nog verder toenemen.”

De ombouw tot microfulfilmentcenters betekent dat IKEA nog veel meer logistieke technologie in zijn winkels zal implementeren. De verticale opslagkasten die in Amsterdam zijn geplaatst, staan al in meerdere winkels. Na Parijs was Amsterdam de tweede locatie met een afhaalautomaat, dit voorjaar was Zaventem in België de derde. “In Nederland komt er nog een afhaalautomaat in Amersfoort. En misschien op meer locaties, als de noodzaak daartoe aanwezig is”, weet Zouhair.

“Daarnaast onderzoeken we de mogelijkheden van automatische opslag- en orderverzamelsystemen. Dat zijn systemen waarbij medewerkers niet naar de goederen hoeven te lopen, maar waarbij de goederen naar de medewerkers komen. Samen met leveranciers verkennen we de mogelijkheden.”

Robots
De IKEA-winkel in Zagreb beschikt al sinds 2021 over een automatisch opslag- en orderverzamelsysteem. Dit zogenoemde AutoStore-systeem bestaat uit een kubusvormig raster waarin opgeteld 6.000 kunststof bakken met producten zijn gestapeld. Over het raster rijden 14 robots, die de bakken oppakken en naar 1 van de 4 orderverzamelstations brengen. Daar staat een medewerker klaar om het juiste aantal producten uit de bakken te halen en in verzenddozen te leggen. Dankzij dit systeem is de productiviteit in Zagreb gestegen van 20 tot 170 order regels per uur. “Het wordt gebruikt voor de woon- en keukenaccessoires die in deze bakken passen. Hier in Nederland zijn wij op zoek naar een systeem dat ook geschikt is voor grotere producten, zoals meubels. Niet alleen vanwege de productiviteit, maar ook vanwege de ergonomie. Het is lastig om mensen te vinden die dag in, dag uit Pax-kasten willen tillen.”

Het idee van geautomatiseerde of gerobotiseerde microfulfilmentcenters bestaat al langer. Het zou met name interessant zijn voor supermarkten en andere winkels die grote volumes verwerken. Tot nu toe is het concept echter niet op grote schaal geïmplementeerd. In Nederland opende onlinesupermarkt Ochama begin 2022 4 volledig gerobotiseerde ophaalwinkels in Diemen, Leiden, Rotterdam en Utrecht. Die zijn inmiddels allemaal alweer gesloten en vervangen door afhaalpunten bij onder andere Blokker.

“Tijdens de pandemie bestond er onder Europese foodretailers behoorlijk wat interesse voor het concept van microfulfilmentcenters. Toen ze vanwege de lockdowns hun deuren moesten sluiten, ontdekten ze hoe interessant het kan zijn om online-orders vanuit hun winkels te verzenden”, vertelt Michael Schedlbauer, vicepresident global business development grocery bij TGW. “Maar toen consumenten na de pandemie weer naar de winkel gingen en het onlinekanaal niet meer zo hard groeide, nam de interesse af. Zeker toen de inflatie hoog opliep en consumenten vaker voor discounters kozen.”

‘Als je niet meer dan 500 of 1.000 orders per dag verwerkt, is de terugverdientijd veel te lang’

Schaalgrootte
TGW ontwikkelt automatische opslagen orderverzamelsystemen voor onder meer foodretailers. De Oostenrijkse automatiseringsspecialist heeft ook een concept voor microfulfilment centra ontwikkeld. Dat bestaat uit een systeem met shuttles die bakken naar orderpickstations brengen. Schedlbauer weet dat foodretailers in Europa hier en daar geëxperimenteerd hebben met microfulfilmencentra. Dat heeft niet tot implementatie op grote schaal geleid.

"Het is erg lastig om online foodretail winstgevend te maken. Niet alleen van wege de hoge kosten voor de lastmile, maar ook vanwege de hoge fulfilmentkosten. Automatisering helpt om de kosten te verlagen, maar alleen als sprake is van voldoende schaalgrootte. Als je niet meer dan 500 of 1.000 orders per dag doet, is de terugverdientijd veel te lang”, vertelt Schedlbauer.

Europa telt enkele online foodretailers zoals Frisco in Polen en Picnic in Nederland die hun fulfilment groten deels hebben geautomatiseerd. Beide gebruiken de technologie van TGW. In München maakt online foodretailer Knuspr gebruik van de robots van Brightpick. Die rijden met hun robot arm langs stellingen om boodschappen te verzamelen. Andere foodretailers gebruiken in hun fulfilmentcenters het AutoStore-systeem, zoals Albert Heijn in Barendrecht. Of ze ontwikkelen zelf een soortgelijk systeem, zoals Ocado in het Verenigd Koninkrijk.

Schedlbauer: “Veel foodretailers zijn gestart met darkstores. Dat zijn in feite normale supermarkten, maar dan zonder consumenten. Dat is de eenvoudigste en goedkoopste oplossing om te starten in het onlinekanaal. Als de volumes vervolgens groeien, wordt automatisering steeds interessanter. Omdat de bevolkingsdichtheid in Europa relatief hoog is, loont het om daarvoor grootschalige, centrale fulfilmentcentra in plaats van microfulfilmentcentra te bouwen.”

Darkstores
GreyOrange levert eveneens technologie voor microfulfilmentcenters. Het van oorsprong Indiase bedrijf maakt daarvoor gebruik van mobiele robots. Dat levert een oplossing op die misschien iets meer ruimte in beslag neemt dan een shuttlesysteem, maar ook goedkoper, flexibeler en schaalbaarder is. Productmanager Mayan Siotia van GreyOrange bevestigt de lezing dat het idee van microfulfilmentcenters vooral tijdens de pandemie populair was.

“Retailers realiseerden zich dat ze hun winkels moesten kunnen inzetten als fulfilmentcenter om het groeiende aantal online-orders te kunnen verwerken. Een winkel is echter niet ontworpen als fulfilmentcenter. Als medewerkers moeten rondlopen om orders te verzamelen, leidt dat tot een inefficiënt proces.

Vandaar de interesse in automatisering en robotisering”, legt Siotia uit. “Die interesse daalde na de pandemie. Er waren prognoses dat de online-omzet van foodretailers zou kunnen groei en tot 50 of 60 procent van de totale omzet. Maar dat is niet gebeurd.”

Siotia gelooft niet dat het idee helemaal uit de hoofden van retailers is verdwenen. Hij wijst op de plannen van IKEA en de gesprekken die GreyOrange voert met andere retailers. “Je hoeft niet per se een hele winkel aan te passen om er een zwaar geautomatiseerd fulfilmentcenter van te maken. In de Verenigde Staten bouwen we bestaande winkels om tot darkstores, die anders hun deuren hadden moeten sluiten. Daar worden nu met behulp van robots online-orders verzameld. In dit geval ging het niet om een foodretailer, maar om een warenhuis met onder meer kleding. En in Zuid-Amerika ontstaan veel gerobotiseerde ophaalpunten, waarbij handmatig verzamelde online-orders automatisch worden klaargezet in lockers.”

GreyOrange gebruikt in essentie 2 soorten robots voor microfulfilmentcenters. De eerste technologie bestaat uit robots die volledig zelfstandig voorraadbakken uit 10 meter hoge stellingen halen en naar orderverzamelstations brengen. De andere soort is in staat een complete stellingkast op te tillen en naar een orderverzamelstation te brengen. Deze robots zijn met name geschikt voor grotere producten die niet in een standaard voorraadbak passen. “Wij zijn nu bezig met de implementatie van een oplossing waarin beide robots samenwerken en afwisselend bakken of stellingkasten naar medewerkers op de orderverzamelstations brengen”, stelt Siotia. “Het idee van microfulfilmentcenters is niet verdwenen, maar retailers zoeken naar slimmere oplossingen daarvoor.”

‘Sinds de pandemie wordt 50 procent van de online-orders geleverd uit de winkel’

Walmart
De situatie is in Europa anders dan in de Verenigde Staten, waar de bevolking geconcentreerd is rondom grote steden met relatief dunbevolkte regio’s daartussen. Walmart nam in oktober 2022 de aandelen over van Alert Innovation, leverancier van technologie voor microfulfilment centers. Een half jaar later opende de retailgigant zijn eerste echte ‘market fulfilment center’ in Bentonville, Arkansas. Het Alphabot-systeem in deze winkel bestaat net als dat van TGW uit een systeem met shuttles die bakken naar orderverzamelstations brengen. Volgens Alert Innovation is het hiermee mogelijk om een order met 40 orderregels binnen 5,5 minuut te verzamelen. De komende jaren verwacht Walmart meer van deze microfulfilmentcenters te openen.

Andere foodretailers hebben eveneens geëxperimenteerd met microfulfilmentcenters. Doorgaans met minder succes. Een probleem is dat deze foodretailers vanwege de hoge investeringskosten ervoor kiezen om het automatiseringssysteem alleen in te zetten voor snellopers. Voor de langzaamlopers moet dan alsnog iemand de winkel in om dat product uit de schappen te halen en bij de andere boodschappen te voegen. Met als gevolg dat het nog steeds veel tijd kost om alle boodschappen te verzamelen.

Schedlbauer: “Ik denk dat Walmart de enige uitzondering is die wel succes heeft. Waarschijnlijk omdat ze hun microfulfilmentcenter niet alleen inzetten voor food, maar ook voor non-food. Dat zijn producten met een hogere marge. Dat maakt de inzet van automatiseringstechnologie eerder winstgevend.”