RetailTrends belt iedere week met een expert over een opvallende actuele ontwikkeling. Deze keer Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar Sociale verandering en conflict aan de Vrije Universiteit Amsterdam, over de protesten bij retailers.
Begin deze week lijmden activisten de sloten van 40 Albert Heijn-winkels in de regio Amsterdam vast. Een onbekende actiegroep eist dat de supermarktketen stopt met de verkoop van Israëlische producten.
Dierenactivisten voerden wekenlang actie bij het hoofdkantoor van moederbedrijf Ahold Delhaize en kwamen deze week met een kinderboek op de proppen waarin ze het supermarktconcern afschilderen als een kwaadaardige schurk. Eerder drukten aanhangers van Milieudefensie al diverse keren hun stempel op aandeelhoudersvergaderingen van Ahold Delhaize.
En in augustus en september goten leden van actiegroep Extinction Rebellion nep-olie over de vloer bij winkels van The Sting Companies. Hetzelfde gebeurde bij onder meer vestigingen van Vero Moda, Stradivarius en Superdry. De activisten willen dat ze stoppen met fastfashion.
Zomaar enkele recente voorbeelden van protestacties...
RetailTrends belt iedere week met een expert over een opvallende actuele ontwikkeling. Deze keer Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar Sociale verandering en conflict aan de Vrije Universiteit Amsterdam, over de protesten bij retailers.
Begin deze week lijmden activisten de sloten van 40 Albert Heijn-winkels in de regio Amsterdam vast. Een onbekende actiegroep eist dat de supermarktketen stopt met de verkoop van Israëlische producten.
Dierenactivisten voerden wekenlang actie bij het hoofdkantoor van moederbedrijf Ahold Delhaize en kwamen deze week met een kinderboek op de proppen waarin ze het supermarktconcern afschilderen als een kwaadaardige schurk. Eerder drukten aanhangers van Milieudefensie al diverse keren hun stempel op aandeelhoudersvergaderingen van Ahold Delhaize.
En in augustus en september goten leden van actiegroep Extinction Rebellion nep-olie over de vloer bij winkels van The Sting Companies. Hetzelfde gebeurde bij onder meer vestigingen van Vero Moda, Stradivarius en Superdry. De activisten willen dat ze stoppen met fastfashion.
Zomaar enkele recente voorbeelden van protestacties bij retailers. Wat is er aan de hand en hoe ga je daarmee om? RetailTrends vroeg het aan Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar Sociale verandering en conflict aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
Protesten bij retailers zijn van alle tijden, maar ze lijken nu vaker voor te komen. Is dat ook zo?
"Dat klopt, er wordt in Nederland heel veel geprotesteerd. Uit data van de politie en de Inspectie Justitie en Veiligheid blijkt dat het aantal demo's in Nederland tussen 2015 en 2022 is toegenomen van iets meer dan 2.000 naar ruim 6.000 per jaar. Een groei van 311 procent, heb ik uitgerekend.
Die dataset gaat niet verder dan 2022. Maar als je naar grote steden als Den Haag en Amsterdam kijkt, dan zie je dat het daarna alleen maar verder stijgt.
Hoe het met demonstraties specifiek tegen en bij winkels zit, weet ik niet. Daar zijn, voor zover ik weet, geen data van."
Waarom wordt er zoveel geprotesteerd?
"Ten eerste: zien demonstreren doet demonstreren. Op het moment dat je ziet of hoort dat er gedemonstreerd wordt, dan zou je kunnen denken: 'Dat is hartstikke goed. Ze hebben succes, want er is aandacht voor het issue - dat zouden wij ook moeten doen!'
Die dynamiek zag je bijvoorbeeld bij de Arabische Lente (een golf van opstanden die in 2010 in Tunesië begon, en daarna oversloeg naar onder meer Egypte, Libië en Syrië, red.). Nu zie je dat bij de Gen Z-protesten (jonge demonstranten gaan wereldwijd de straat op tegen corruptie en ongelijkheid, red.).
Ten tweede: gedrag in het verleden is een belangrijke voorspeller voor gedrag in de toekomst, ook voor protest. Mensen zijn niet van die demonstranten. Zeker Nederlanders niet. Demonstreren is minderheidsgedrag. Maar als mensen de stap hebben durven zetten om de eerste keer te gaan demonstreren, dan is de kans groter dat ze ook daarna mee gaan doen aan demonstraties.
Dat speelt een heel grote rol op het moment dat er meer gedemonstreerd wordt. We hebben nou eenmaal meer mensen die protesteren en meer protesten die georganiseerd worden."
Naar de retail: daar zie je dat belangenverenigingen aandeelhoudersvergaderingen kapen, er worden winkelpuien beklad, sloten vastgelijmd… Verandert de aard van de protesten?
"Eigenlijk niet. Het 'kapen' van aandeelhoudersvergaderingen is ook wel van alle tijden. Dat gebeurde ook bij Shell. Met mensen die aandelen kochten om daar een stem te kunnen hebben. En denk aan Schiphol waar mensen in de beveiligde zones konden komen omdat ze heel goedkope tickets gekocht hadden.
En wat het vastlijmen van de sloten betreft: mensen lijmden zich ook al vast op de snelweg en gooiden soep over schilderijen.
Er wordt constant gezocht naar een manier die op de een of andere wijze de symboliek duidelijk maakt waar de winkel voor staat en waar de activisten tegen zijn. Met het dichtlijmen van sloten geef je een boodschap af als 'Zolang jij spullen uit Israël verkoopt, vinden wij dat jouw winkel niet open kan'."
Zijn de acties effectief? Passen retailers hierdoor hun beleid aan?
"Als je het over succes of effectiviteit hebt, dan moet je dat breder zien. Als je activisten vraagt wanneer een actie in hun ogen een succes is, dan hoor je een heel breed scala aan indicatoren.
Niet alleen dat de autoriteit die aangesproken wordt bereid is om zijn gedrag aan te passen. Wat ze ook heel belangrijk vinden, is het tonen van solidariteit. Dat zie je op dit moment bij de Rode Lijn-protesten (waarbij demonstranten de in hun ogen passieve houding van de eigen regering ten aanzien van de oorlog in Gaza hekelen, red.).
Maar ook making it to the news : ervoor zorgen dat je in het journaal en de kranten komt. En zo bewustwording creëren rondom een bepaald issue en de publieke opinie proberen te beïnvloeden. Dat laatste zag je bij de Kick Out Zwarte Piet-protesten bij intochten van Sinterklaas, elk jaar maar weer. Het grotere, abstracte doel was het geïnstitutionaliseerde racisme aan de orde stellen, maar dat Zwarte Piet niet meer zwart mocht zijn werd daar als concreet issue uit gehaald."
Stel je bent als retailer het doelwit van een protest, wat moet je dan vooral níet doen?
"Wat je in elk geval niet moet doen, is een protest direct afwijzen of onderdrukken. Daarmee creëer je juist een vonk van morele verontwaardiging - en dat versterkt het protest alleen maar.
Wat we weten: protest krijgt meer aandacht als het ludiek is, als er onverwacht veel mensen op afkomen of als er geweld wordt gebruikt. Als retailer moet je je daar bewust van zijn.
Je kunt protest beter zien als een signaal. Kijk naar hoe IKEA destijds omging met kritiek op vermeende kinderarbeid (de woonwarenhuisketen erkende de zorgen en paste de gedragscode voor leveranciers aan, red.). In plaats van je ertegen te verzetten, kun je de boodschap omarmen - mits dat oprecht gebeurt en past bij je identiteit. Anders loop je het risico van greenwashing.
Je moet ook investeren in de relatie ten tijde van vrede. Oftewel: zorg dat je contact hebt en onderhoudt met de activisten. Zet desnoods je winkel af en toe open voor een actie.
Denk ook aan hoe het voedselaanbod is veranderd nadat er actie is gevoerd: geen plofkip, scharrelvlees… Dat lijkt me een vorm van omarming. Je kunt het vervolgens als een pre gebruiken en het presenteren als iets waar je trots op bent."
