Nog nooit is het consumentenvertrouwen in één maand tijd zo diep gedaald als in april. Was het vertrouwen in maart nog -2, afgelopen maand kelderde het naar -22, zo meldde het CBS. De boosdoener laat zich raden. Wat zegt deze daling over de maatschappij of, specifieker nog, over de retail? En is het dieptepunt bereikt of is dit slechts het begin? 

Het CBS brengt maandelijks het consumentenvertrouwen naar buiten. Het cijfer zegt iets over hoe het economisch klimaat beoordeeld kan worden en het geeft inzicht over de koopbereidheid van consumenten. Afgelopen maand werd de scherpste daling in één maand ooit genoteerd, maar -22 is niet het laagste cijfer dat het consumentenvertrouwen ooit heeft gehad. Dat was namelijk in maart 2013, toen het uitkwam op -41. Het hoogste cijfer is 36, dat werd behaald in januari 2000. 

“Het is nu volgens de consument geen gunstige tijd om grote aankopen te doen”, zegt Henk Hofstede, sector banker retail bij ABN Amro. “Dat heeft er alles mee te maken dat consumenten een meer negatieve kijk hebben op de werkgelegenheid.” Werkgelegenheid en het consumentenvertrouwen gaan immers hand in hand. Momenteel maken mensen zich vanwege de onzekerheid meer zorgen om hun baan te verliezen en dan wordt sneller de hand op de knip gehouden. “Daar zijn we als Nederlanders wel extreem in.”

Het is nog te vroeg om aan de flinke daling conclusies te verbinden. “Je moet niet op dagkoersen gaan varen”, aldus Hofstede. Maar als door steunmaatregelen van de overheid retailers en andere bedrijven toch het hoofd boven water weten te houden en consumenten toch weer meer de winkelstraat in kunnen gaan dan helpt dat allemaal bij het herstellen van het consumentenvertrouwen. “Voor extra steunmaatregelen kan bijvoorbeeld gekeken worden naar noodfondsen voor subsectoren in de retail.” Volgens Hofstede is het niet zaak om alleen te varen op de hulp van de overheid en de banken. “Je moet ook terugvallen op creativiteit, vindingrijkheid en ondernemerschap. Het is een combinatie van al die factoren.”

Voor deze maand is het vertrouwen op -22 blijven steken, maar Hofstede acht een verdere daling realistisch. Dat heeft volgens de sector banker alles te maken met het feit dat de consument moet wennen aan deze nieuwe werkelijkheid. “We weten niet hoe lang het gaat duren. Dat weet de minister-president niet, dat weet de bank niet en dat weet een ondernemer en de consument ook niet.” Zo’n nieuwe situatie gaat in het begin gepaard met stress en druk en misschien wel met angstgevoelens. “Dan zie je toch dat de nieuwe situatie langzamerhand begint in te dalen en dat mensen dan meer en beter beginnen te functioneren”, stelt Hofstede.

Voorspellingen voor de markt
Eerder zei Hofstede tegen RetailTrends over het coronavirus dat ‘zolang het consumentenvertrouwen goed blijft, we met elkaar doorgaan als samenleving’. Is dat met het huidige vertrouwen dan gewijzigd? “Nee, zo pessimistisch ben ik niet. De ABN Amro heeft prognoses voor de markt gedaan.” Hofstede stelt dat de bank verwacht dat het bruto binnenlands product (bbp) dit jaar met 3,8 procent zal dalen en dat de totale particuliere consumptie met vijf procent daalt. Daarentegen stijgt de overheidsconsumptie, aangezien de staat alleen maar meer gaat uitgeven. Investeringen blijven echter achter. Die drie factoren (consumentenuitgaven, overheidsuitgaven en export) zijn samen verantwoordelijk voor het bbp.

“Als wij met z’n allen wat minder gaan consumeren en zuiniger worden, dan ga je dat merken in de groeiverwachting”, vervolgt Hofstede. ABN Amro verwacht specifiek voor de retailsector dit jaar vooralsnog een daling van acht procent, maar op het moment dat het virus wat meer onder controle is, verwacht de bank een inhaalvraag van zes procent in 2021. “Is je bankstel stuk of moet je een nieuwe spijkerbroek kopen, dan kun je dat ook later doen. Dat verstaan wij onder inhaalvraag.” Dus de daling van acht procent wordt ergens weer ingehaald, ‘maar je zal wel gaan merken dat sommige producten het toch wel lastiger gaan krijgen’. “Dat heeft met de veiligheid op straat te maken en de manier waarop wij met z’n allen de anderhalvemetersamenleving inrichten. Online groeit hard, maar heel veel transacties gaan ook nog via de fysieke winkel. Dat blijft, ook na de coronacrisis. De verwachting is wel dat het bezoek in de fysieke winkel afneemt.” Producten die primair iets minder van belang zijn, zoals schoenen en kleding, zullen het volgens Hofstede lastiger krijgen. Vooral als er ook tot 1 september geen evenementen en feesten zijn en we niet naar ons werk gaan. Dan zijn dat de eerste uitgaven die je uitstelt, stelt de sector banker. 

Gelukkig is het niet alleen maar kommer en kwel. Zo voorspelt Hofstede dat, indien de premier Nederlanders oproept om niet op vakantie te gaan, mensen massaal thuisblijven en zichzelf dan gaan verwennen. “Dan komt er een nieuwe tv, tuinset of trampoline. Je ziet het al met eten, dat we een lekker wijntje of kaasje extra meenemen om onszelf thuis te verwennen. Dat zit er ook wel in en is weer goed voor de bv Nederland.”