Sinds dinsdag zijn mondkapjes verplicht in winkels. Wat zijn de eerste ervaringen? RetailTrends zocht het uit.

Ze houden de gemoederen al sinds het begin van de coronacrisis bezig: mondkapjes. Lange tijd wilden het kabinet en het RIVM er niet aan: niet nodig, zolang iedereen zich aan de basisregels houdt. Voldoende afstand houden, niezen in de elleboog, de handen kapot wassen. Als je minister-president Mark Rutte 's nachts wakker zou maken, zou dit het eerste zijn wat je zou horen.

Maar de druk werd te groot. Want waarom moet het in de buurlanden dan wel? Vanaf 1 juni werd het mondkapje verplicht gesteld in het openbaar vervoer, omdat afstand houden daar lastig is. Eind september kwam daar het dringende advies bij om in winkels in onder meer Amsterdam, Rotterdam en Den Haag een mondkapje te dragen, omdat het aantal coronabesmettingen daar snel toenam. Op aandringen van de Tweede Kamer gold het advies al snel voor publieke binnenruimtes in het hele land.

Nog duidelijker: een mondkapjesplicht. Maar dat moest juridisch nog wel even worden dichtgetimmerd. Dinsdag 1 december was het dan zover. Iedereen die dertien jaar of ouder is moet een mondkapje op in publieke binnenruimtes – "daar waar je de hemel niet kunt zien", in de woorden van Rutte. Wie dat niet doet, riskeert een boete van 95 euro. Wat zijn de ervaringen tot nu toe?

Niet heel veel discussie
"De eerste dag met mondkapjesplicht in onze 395 Nederlandse winkels is naar wens verlopen, dus zonder noemenswaardige incidenten", zegt een woordvoerder van Action. "Klanten waren over het algemeen heel goed op de hoogte, er is niet heel veel discussie geweest."

Wie bij Action zonder mondkapje naar binnen wil, wordt volgens de woordvoerder vriendelijk op de wettelijke plicht gewezen. "Met klanten die bezwaar hebben, gaan we in gesprek om het uit te leggen en eventueel bieden we een gratis wegwerpmondkapje aan."

Klanten zullen er snel aan gewend zijn, zegt de woordvoerder. "Die ervaring hebben we eerder ook opgedaan in onze andere landen waar een mondkapjesplicht werd ingevoerd. Mensen die door een beperking of medische conditie geen mondkapje kunnen dragen zijn logischerwijs uitgezonderd."

Gratis mondmasker
Ook bij supermarktketen Deen zijn de eerste ervaringen positief. "De enkele klant die geen mondmasker draagt, wordt aangesproken door de medewerkers en krijgt alsnog een gratis mondmasker. De ervaring laat zien dat deze klanten dan het mondmasker toch gaan dragen. Met deze werkwijze is eerder ervaring opgedaan in Amsterdam, waar al eerder gestart is met het stimuleren van het dragen van mondmaskers door klanten en medewerkers."

Deen zegt de ontwikkelingen nauwlettend in de gaten te houden. "Indien nodig worden aanvullende maatregelen genomen, maar wij vertrouwen erop dat de mondmaskerplicht niet tot vervelende situaties zal leiden in de winkels van Deen."

Klant primair verantwoordelijk
Net als bij Deen droeg het overgrote deel van de klanten van IKEA de afgelopen tijd al een mondkapje. "Klanten die geen mondkapje hebben, krijgen er een bij de ingang of kunnen het wasbare herbruikbare mondkapje van IKEA aanschaffen." Bij de ingang en in de winkel wordt iedereen aan de wettelijke plicht herinnert.

"In de winkel zien we toe op de naleving van het dragen van het mondkapje, zegt de woordvoerder van het Zweedse woonwarenhuis. "Medewerkers attenderen indien nodig vriendelijk op het dragen van een mondkapje, maar het is primair de verantwoordelijkheid van de klant. We vertrouwen erop dat onze klanten zich houden aan alle maatregelen en de aanwijzingen van onze medewerkers netjes opvolgen."

Geen opvallende zaken
Ook bij MediaMarkt verloopt het soepel. "Onze medewerkers dragen al langer mondkapjes en we zagen al dat het overgrote deel van onze klanten dat ook al deed. Met de invoering van de plicht per 1 december zien we geen opvallende zaken. Klanten lijken de mondkapjesplicht vooralsnog goed op te volgen. En waar nodig wijzen we hen er ook nog extra op."

In drogisterijen van Kruidvat en Trekpleister gaat het 'heel goed', zegt een woordvoerster. "Wij verwachtten van tevoren ook niet heel veel problemen. Zo'n tachtig à negentig procent van onze klanten droeg al een mondkapje. Dat het nu een verplichting is vanuit de overheid geeft anderen net dat extra zetje."

Verwarring rond handhaving
Ook bij de Raad Nederlandse Detailhandel (RND), waarbij vooral grootwinkelbedrijven zijn aangesloten, zijn 'geen grote calamiteiten' bekend. Wel is er volgens directeur Eus Peters wat verwarring over de handhaving. Hij wijst erop dat de buitengewoon opsporingsambtenaren hebben laten weten dat ze de eerste twee weken alleen waarschuwingen uitdelen. "Wij gaan de komende twee weken met de boa's uitvissen hoe wij het beste kunnen helpen bij het toezicht tot naleving."

Er zijn ook klanten die om gezondheidsredenen geen mondkapje kunnen dragen. Die hoeven dat dan ook niet. Maar ze moeten dat officieel wel aantonen, met bijvoorbeeld een briefje van de huisarts. Maar wat doe je als iemand zich op zijn privacy beroept? "Die zal ik dan toch op zijn blauwe ogen moeten geloven. Ik kan mensen niet doorzagen over zoiets privaats als een gezondheidssituatie."

Spring! Waarom?
Ook Peters' ervaring is dat de overgrote meerderheid van de klanten een mondkapje draagt. "Maar je hebt altijd relschoppers. Net zoals je dieven hebt die dingen meenemen. Maar het gaat om een klein percentage."

Het zit een beetje in de aard van de Nederlander, zegt de RND-directeur berustend. "Als je een Duitser vraagt om te springen, dan zegt-ie: 'Hoe hoog?' Als je het een Nederlander vraagt, zegt-ie: 'Waarom?' Daar zit 'm de kneep. In een drukke decembermaand heb je niet altijd de tijd om aan de deur de discussie aan te gaan. Dat is nogal pittig. Het zal in de praktijk moeten blijken hoe goed en hoe effectief we dat kunnen doen. We zullen daarin samen optrekken met gemeenten en boa's om dat zo goed en zo kwaad als het kan vorm te geven."

Boete voor winkel?
Brancheorganisatie INretail zegt dat de lange aanlooptijd ervoor heeft gezorgd dat het 'zeer soepel' verloopt. Veel klanten droegen al een mondkapje en de wettelijke verplichting hing al een tijd boven de markt. Een woordvoerder hoopt wel dat snel duidelijk wordt of winkels kunnen worden beboet als er toch een klant moedwillig doorloopt zonder mondkapje. "Dat wil je natuurlijk niet als ondernemer. Je hebt maar één belang: je winkel openhouden. Want je leeft van de omzet uit die winkel."