Profiel

Jarenlang opereert hij in stilte, maar de afgelopen twee jaar groeit hij tegen wil en dank uit tot de meestbesproken man op de Nederlandse retailvelden: Michiel Witteveen. Een profiel van een nuchtere, benaderbare ondernemer die geen twijfel kent. Althans, die dat niet laat blijken.

“Ik denk dat ik een hartstikke leuke man ben.” Is getekend, Michiel Witteveen op de vraag van journalist Frénk van der Linden op de vraag waarom zijn vrouw van hem houdt. 

Toch is zijn levenspartner niet altijd even blij met hem. Bijvoorbeeld als hij haar om raad vraagt toen hij, nu bijna twee jaar geleden, met de gedachte speelt Blokker over te nemen van de oprichtersfamilie. Het echtpaar heeft eigenlijk plannen om de wereld rond te zeilen – Witteveen is een groot zeilfanaat – dus erg enthousiast is zijn eega niet direct. “Maar dat zeg ik niet, want je doet het toch. Dus doe het maar”, is haar reactie. Gelijk een van de mindere eigenschappen van de retailondernemer, zegt hij zelf. “Ik ben een gigantische drammer.”

Die gigantische drammer wordt in 1954 geboren in Bussum. Dat hij al vroeg met retail in aanraking zou komen is eigenlijk onvermijdelijk. Zijn overgrootvader Meindert opende in 1883 in Heerenveen de eerste vestiging van de gelijknamige winkelketen die, met vallen en opstaan, uiteindelijk begin dit jaar definitief ter ziele ging. 

Een verschrikkelijke klus
Ook de vader van Michiel, Joop Witteveen, begint een kledingzaak. Niet in Friesland, maar aan de Oudegracht in Utrecht. Die wordt Claudia Mode gedoopt, genoemd naar de oudste zus van Michiel. 
 

'Ik ben een gigantische drammer'

Zo komt Michiel Witteveen op twaalfjarige leeftijd voor het eerst in een winkel te werken. De ingekochte kleding staat opgeslagen in de garage van zijn ouderlijk huis, waar hij de kaartjes eraan bevestigt. Een verschrikkelijke klus vindt hij dat, maar iemand moet het doen. Later staat hij ook regelmatig aan de kassa. 

De winkel is succesvol en fuseert in 1970 met Modehuis Sträter uit Amsterdam. Het gecombineerde bedrijf gaat verder onder de naam Claudia Sträter, waaronder we de formule vandaag nog altijd kennen.

Als Witteveen een paar jaar ouder is krijgt hij voor het eerst de kans op een carrière als retailbaas. Zijn vader peilt zijn interesse om de zaak over te nemen. Maar net als zijn broer en twee zussen peinst Michiel Witteveen er niet over. Voor zijn vader werken, het idee alleen al. Als Michiel iets wil ondernemen, begint hij wel voor zichzelf. Claudia Sträter wordt verkocht aan Anton Dreesmann en het vervolg is bekend.

Overdag werken, 's avonds studeren
Michiel Witteveen gaat liever studeren. Eerst aan de hbs, dan bedrijfseconomie aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn vader vindt dat maar niets en draagt dan ook niet financieel bij aan de studie. Aan mensen die studeren heb je niets, vindt vader Joop. Daardoor ontkomt Michiel er toch niet aan om overdag voor zijn vader te werken om zijn opleiding te bekostigen en stort hij zich ’s avonds op de studieboeken. Ondanks het gebrek aan vaderlijke support rondt hij de opleiding keurig af. Dat studeren in de avonduren hem behoorlijk gevormd, zegt hij terugkijkend. “Maar als ik eraan begin wil ik het afmaken ook.”
 

Aan mensen die studeren heb je niets, vindt zijn vader Joop. Daarom werkt Michiel om zijn studie te betalen en stort hij zich ’s avonds op de boeken 

Als twintiger belandt Witteveen achtereenvolgens op de vastgoedafdelingen van C&A en – jawel – Blokker. De eerste contacten met de familie worden in die periode gelegd, nog niet wetende dat die hem een kleine veertig jaar later nog eens van pas zouden komen. Erg lang blijft hij niet. Al na een paar jaar komt het schijnbaar erfelijke ondernemerschap opborrelen en start hij zijn eigen onderneming, nadat hij nog eventjes terug was gekomen in het oude familiebedrijf Witteveen Holding.

Zo slaat Michiel Witteveen vanaf 1986 aan het ondernemen. Met zijn compagnon Michiel Herter – die later veroordeeld werd voor belastingfraude – bouwt hij in de jaren negentig een portfolio op met ketens als McGregor, Sissy-Boy en JanDam. Nadat hij en zijn compagnon de samenwerking eind jaren negentig verbreken, neemt Witteveen nog een belang in de Nederlandse winkels van Toys ‘R’ Us. Deze eeuw investeert hij onder meer in verschillende V&D-panden en in het Amsterdamse winkelcentrum Buikslotermeerplein. Ook wordt hij commissaris bij kledingketen Scotch & Soda.
 

Terug naar Blokker
Door zijn activiteiten rondom Toys ‘R’ Us krijgt hij opnieuw met Blokker Holding te maken. Het concern had de Nederlandse vestigingen van het speelgoedconcern tussen 1997 en 2009 in handen via een licentiedeal met het Amerikaanse moederbedrijf. Toen de overeenkomst werd stopgezet, werden die winkels omgebouwd tot ToysXL, een formule die later opging in Intertoys. 
 

Witteveen staat om kwart voor vijf op. Dan schrijft op wat hij die dag allemaal ‘kan, mag en wil doen’ en laat zijn hond Lola uit

Ook bij verschillende vastgoeddeals trekt Witteveen samen op met de familie Blokker. Het is dan ook geen verrassing dat hij in 2017 op voordracht van de raad van commissarissen door aandeelhouders Ab en Els Blokker, die hij persoonlijk kent, tot commissaris wordt benoemd.

Vanuit zijn rol als commissaris ziet Witteveen direct dat er veel moet gebeuren bij de roemruchte Blokker-keten. Toch is hij er naar eigen zeggen nooit op uit geweest om dat varkentje zelf te wassen. Als hij even later interim-ceo wordt is het bedrijf vérkopen – niet kópen – zijn taak. 

Een geschikte koper blijkt echter onvindbaar en daarom verlost hij de familie zelf maar van de zwaar verlieslijdende onderneming. Met een flinke bruidsschat als stimulans schroomt hij niet om hard in te grijpen. De kosten moeten immers flink omlaag. Zzp’ers, interimmers, adviseurs: ze gaan er allemaal uit. Ook diverse mensen op het hoofdkantoor wordt de deur gewezen. In totaal gaat ruim de helft van de mensen op het hoofdkantoor weg.
 

Auto rijdt te langzaam
Die grote schoonmaak is niet zo vreemd. Want als er iets is wat Witteveen ingewikkeld vindt, dan zijn het mensen. Niet alleen moeten alle neuzen in dezelfde richting staan, ook het gaspedaal moet bij iedereen even diep worden ingetrapt. En Witteveen ziet te vaak dat dingen hem niet snel genoeg gaan. “Een auto die te langzaam rijdt”, zei hij erover, “daar ga ik niet op wachten.” 
 

'Het gaat niet om veel geld verdienen, maar om de verantwoordelijkheid voor de Blokker-mensen'

Michiel Witteveen staat graag vroeg op. Écht vroeg. Rond kwart voor vijf staat hij al naast zijn bed, om vervolgens eerst in een boekje op te schrijven wat hij die dag allemaal ‘kan, mag en wil doen’. Daarna laat hij zijn hond Lola uit. Dat doet hij volledig uitgerust, want hij ligt er ’s avonds ook vroeg in. Een uur of zeven slaapt hij per nacht. 

Zijn winkelpersoneel laat hij juist wat langer uitslapen. Want kosten besparen zit hem ook in details, weet hij. 

De openingstijden zijn daar een voorbeeld van. Je kunt ’s ochtends om negen uur de deuren openen, maar klanten komen pas vanaf tien uur binnendruppelen. Oplossing: ga een half uur later open. “Al die halve uurtjes bij elkaar schelen heel veel geld”, zegt Witteveen. “Als je dat soort aanpassingen op alle niveaus doet gaan je kosten met miljoenen naar beneden.”

Blokker weer gezond maken zou voor menigeen een te zware klus zijn. Of in ieder geval iets waar je de handen aan vol hebt. Zo niet Michiel Witteveen. Als een Rupsje Nooitgenoeg blijft hij zoeken naar nieuwe kansen. Zo aarzelt hij niet om Intertoys met Blokker en Big Bazar te herenigen zodra hij de kans krijgt. 

HEMA: toch maar niet
En als HEMA op de markt komt maakt hij ook daar serieus werk van. Toch vindt hij dat uiteindelijk net een brug te ver. “We zijn nu dichtbij langdurige groei en winstgevendheid. Dat moeten we koesteren. Bij HEMA moet dusdanig veel gebeuren, dat is een serieuze klus.” Maar, zo kan hij niet laten eraan toe te voegen: “We hadden het wel gekund.”
 

Op zijn visitekaartje staat zijn mobiele nummer. En als je hem belt, neemt hij ook gewoon op

HEMA komt uiteindelijk in handen van een ondernemersclub die hij als een van zijn grootste voorbeelden ziet: Jumbo-familie Van Eerd. “Zij zijn erin geslaagd om in één mensenleven iets ongelofelijks neer te zetten waarmee ze het grote Ahold durven aan te pakken”, omschrijft hij vol ontzag. Raymond Cloosterman van Rituals respecteert hij om diezelfde reden. Ondernemers die in korte tijd iets indrukwekkends opbouwen en veel lef tonen kunnen rekenen op een diepe buiging van Witteveen.

Dat Michiel Witteveen interesse had in HEMA was wel te verwachten. Dat hij een voor de Nederlandse consument volstrekt onbekende keten als Miniso naar ons land zou halen, was een stuk verrassender. Ruim een jaar geleden laat hij weten de rechten te hebben gekocht om de Chinese formule (nee, niet Japans, al doen ze zich wel graag zo voor) in Nederland op te bouwen. Een schijnbaar laconieke move. “Een leuke keten”, zegt hij erover. “Het ligt niet in onze aard om zelf franchiser te worden, maar we hebben het toch gedaan en ik heb er geen spijt van.” Voor Miniso ziet hij ruimte voor ‘een filiaaltje of vijftig’ in de komende vier jaar. Inmiddels staat de teller op drie. 

Meer winkels
Voor de duidelijkheid: die uitbreidingsplannen had Witteveen een jaar geleden maar bevestigde hij recenter nog eens. In coronatijd dus. De daling in traffic in de winkelstraten doet niets af aan zijn heilige vertrouwen in fysieke winkels. Met Blokker (nu 450 filialen) denkt hij nog twintig tot vijftig winkels te openen. Ook Intertoys (nu 210) kan er nog wel wat bij hebben. Juist omdat online hard groeit, ziet hij die noodzaak. “We gaan heel zwaar inzetten op pick-in-store: online bestellen, maar het wel zelf ophalen in de winkel. Daar heb je een flinke footprint voor nodig.” 

Hoe je ooit geld kunt verdienen met het bezorgen van onlinebestellingen, ziet hij niet. “Dat kan bij ons wel, door online in te zetten als manier om de omzet te verhogen én meer mensen in de winkel te krijgen.”

Voor de duizenden mensen personeel én het familiebedrijf dat hij in handen heeft voelt hij een grote verantwoordelijkheid. Want uiteindelijk is hij ook maar een passant, weet hij. “Ik heb het stokje gekregen van de familie en moet het straks weer doorgeven. Het gaat er niet om dat ik probeer enorm veel geld te verdienen, maar om de verantwoordelijkheid voor achtduizend man die straks ook weer andere huisvader krijgen.” Om zijn eigen rekeningen te kunnen betalen hoeft hij het al lang niet meer te doen, zei hij daarover eens onomwonden in NRC. “Ik zit er niet voor het geld. Ik héb geld.”
 

'Toen de miljoenen eruit liepen, dacht ik: dat gaat hard. Maar dat mag je niet laten merken'

Met politiek heeft hij niet veel. Wat hij zou doen als hij de plaats van Mark Rutte in het torentje zou mogen overnemen? Hij wil er niet eens over fantaseren. “Ik zou die baan nooit aannemen, want daar ben ik volstrekt ongeschikt voor.” Een droommaatregel voor de retailbranche? Hij kan er geen verzinnen. “Het kabinet neemt alle juiste maatregelen”, zegt hij bijvoorbeeld over de coronacrisis. Hij was allang blij dat winkels open bleven. “Dat klanten vervolgens niet komen, dat ligt niet aan het kabinet.”

Bellen mag
Witteveen is sinds zijn optreden in talkshow Pauw, twee jaar geleden, langzaam uitgegroeid tot een bekend gezicht. Een benaderbare man ook. Op zijn visitekaartje staat zijn eigen mobiele nummer. En dat niet alleen: als je hem belt, neemt hij ook gewoon op. Soms vraagt hij of hij je na tien minuten even kan terugbellen, bijvoorbeeld omdat hij op het punt staat zich in de tandartsstoel te laten zakken. Of omdat hij nog bezig is met zijn dagelijkse ronde met de hond. 

Voor contact met Witteveen hoef je je niet eerst door een beschermende PR-muur heen te worstelen. Dat mag voor iemand in zijn rol een unicum genoemd worden. Probeer zijn helden Van Eerd of Cloosterman maar eens rechtstreeks aan de lijn te krijgen.

Hoewel Witteveen naar eigen zeggen geen ambitie heeft om vaak op voorpagina’s te verschijnen, zijn hij en de media dus een uitstekende match. Zo verscheen hij ook al een keer in Op1, waar hij veel plezier aan beleefde. Ook al moest hij toen wat later naar bed dan hij gewend was. 

In die media-optredens komt hij over als een nuchtere man die alles en iedereen een klein beetje met een korreltje zout lijkt te nemen. Dat is wie hij is en geen imago dat hij probeert te cultiveren, bezweert hij. “Ik hoef niet aan mijn imago te werken. Het enige wat ik doe is mezelf zijn, vertellen wat ik vind en wie ik ben.” 

Irritant typje
Zijn toegenomen aanwezigheid in de publiciteit betekent onvermijdelijk ook: kritiek. Maar wat critici over hem zeggen, weet Witteveen niet en interesseert hem ook niet. De meningen van mensen in zijn directe omgeving, díe doen ertoe voor hem. 

En dan met name die van zijn vrouw, die hem af en toe een ‘ongeduldig irritant typje’ vindt. Aan haar mening hecht hij waarde en hij trekt er lessen uit. En hij luistert er zelfs af en toe naar. Ook in het geval van de Blokker-overname. Want niet alleen zei ze: “Doe het maar.” Direct daarachteraan volgde: ‘Je kunt het’. “Een fantastisch compliment.”

Witteveen vindt het niet zo gemakkelijk om iets op te noemen wat hij verkeerd heeft gedaan. Een gebrek aan zelfkritiek? Volgens hem moet je vooral niet te lang stilstaan bij dingen die misgaan. Zijn grootste les in de afgelopen twee jaar is dat je nooit, op geen enkel moment, moet aarzelen. “En als je het doet moet je het niet laten blijken.” 

Geen twijfel
Want stiekem deed hij het best wel eens in het begin, toen het geld bij Blokker met tientallen miljoenen de deur uit ging. “Dan denk je: dat gaat wel hard. Maar dat mag je niet laten blijken aan de mensen om je heen. Een goede leider moet nooit twijfelen.”

Dat doet hij ook niet met zijn voornemen Blokker ‘terug te geven’ aan de Nederlandse consument. Via een spaarsysteem kunnen klanten binnenkort mede-eigenaar worden van de huishoudketen. Een ‘Blokje Blokker’ voor trouwe klanten, zo is het idee. “De klant kan op termijn meedoen aan de waardevermeerdering van Blokker, op het moment dat er weer winst wordt gemaakt en daar zitten we niet ver vanaf.”

En wat nou als die winst er misschien wel niet komt – geen gekke gedachte na de 144 miljoen euro nettoverlies van vorig jaar? Wat moet de klant dan met zijn aandelen? Maar die suggestie verwijst Witteveen – geheel in lijn met zijn antitwijfelfilosofie – resoluut naar de prullenbak. “Daar gaan we niet van uit, want die winst gaan we halen.”