De binnensteden van Den Bosch, Zwolle en Amersfoort zijn er de afgelopen twee jaar in kwaliteit behoorlijk op vooruit gegaan. Ook middelgrote centra als Schagen en Heemskerk doen het goed. Dat blijkt uit de jongste editie van de Vitaliteitsbenchmark Centrumgebieden.

Van de grote steden hebben Utrecht, Amsterdam en Den Haag de meest vitale stadscentra. Rotterdam valt in deze editie net buiten de top 10. De jongste editie van dit tweejaarlijkse onderzoek concludeert dat het voorzieningenniveau in de Nederlandse stadscentra onder druk staat. In 2017 telde het gemiddelde stadscentrum nog 261 winkels, horecabedrijven of andere service-aanbieders, maar in 2024 is dat gedaald naar 231. Nadere inspectie van de Vitaliteitsbenchmark levert opmerkelijke inzichten op.

Zo moet worden opgemerkt dat het ‘gemiddelde Nederlandse stadscentrum’ niet bestaat. Elke locatie is uniek met specifieke omgevingskenmerken. Maar om het onderzoek toch vergelijkbaar te maken – niet voor niets is het een benchmark – maken de onderzoekers een onderverdeling in drie categorieën: grote binnensteden, en grote en middelgrote centrumgebieden. Deze vergelijken de onderzoekers op 25 indicatoren, onderverdeeld in 4 categorieën: ruimtelijke kwaliteit, demografie, bereikbaarheid en het voorzieningenniveau.

Minder non-foodwinkels

De daling in het aantal voorzieningen sinds 2017 is – voor wat betreft retail – vooral waarneembaar in non-food. Zo zijn er volgens de onderzoekers minder kleding-, fietsen-, schoenen-, sport- en woonwinkels in de binnensteden. Deze afname is wellicht groter dan de toename van de aantallen winkels die levensmiddelen verkopen. De Kamer van Koophandel meldde vorige week dat het aantal speciaalzaken in levensmiddelen in het afgelopen decennium met 2,4 procent is toegenomen en dat het aantal supermarkten sinds 2014 zelfs met 14 procent is gegroeid.

In de grote binnensteden blijft de top 4 stabiel ten opzichte van de vorige benchmark uit 2022: Utrecht, Amsterdam, Den Haag en Haarlem voeren nog steeds de lijst met meest vitale binnensteden aan. Amsterdam handhaaft haar positie, ondanks de behoorlijke afname van het aantal bezoekers aan de winkelstraat. Onderzoeksbureau RMC meldde onlangs dat de hoofdstad in de eerste helft van 2024 liefst 16,5 procent minder passanten telde, dan in het eerste half jaar van 2023.

Meer groen in de stad

Klimaat is een van de oorzaken die RMC noemde. Het voorjaar van 2024 was behoorlijk nat en dat drukt de animo om te gaan shoppen in de stad. Klimaat is ook een reden voor de opmerkelijke opmars in de Vitaliteitsbenchmark van Den Bosch, dat twee plaatsen steeg en nu op plek 5 staat. “In Den Bosch spelen onder andere veiligheid en verbeterde kwaliteit van de leefomgeving een rol”, zegt Guido Scheerder die namens bureau Goudappel meewerkte aan de benchmark. “Met name meer groen in de stad, waardoor er minder last is van zomerhitte, speelt een rol.”

Waar in de eerste helft van 2024 het aantal bezoekers in de Nederlandse winkelstraten gemiddeld daalde met 8,2 procent vergeleken met de eerste helft van 2023, verwelkomde Den Bosch in de eerste 6 maanden van 2024 volgens RMC juist 12,8 procent meer bezoekers. Dit wordt door de Vitaliteitsbenchmark bevestigd. Eveneens opvallend is de opmars van Amersfoort, dat de top 10 binnenkomt en zo Rotterdam naar plek 11 verwijst.

“Rotterdam scoort wél het best op digitale vindbaarheid”, reageert Scheerder. “Dat doen ze heel goed, net zoals de bereikbaarheid van de stad met het openbaar vervoer. Maar als het om compactheid van het centrumgebied gaat, kan Rotterdam nog wel een slag maken. Bezoekers van de binnenstad moeten wel behoorlijke afstanden lopen.”

Parkeertarieven

Bij de grote centrumgebieden blijven Hoofddorp, Middelburg en Alphen aan den Rijn de drie meest vitale centra. Schiedam is een groot centrumgebied dat sinds 2022 vanaf plek 21 naar plek 10 is gestegen. Op alle punten scoort Schiedam beter: het besteedbaar inkomen en de bevolkingsprognose namen toe (per saldo daalde dus de vergrijzing) en de digitale vindbaarheid is er sterk verbeterd. Ook Lelystad (van 22 naar 16) en Zutphen (van 26 naar 20) zijn opmerkelijke stijgers, beiden door gunstige parkeertarieven. Daarnaast is het voorzieningenniveau in Lelystad volgens de onderzoekers divers met meer vrije-tijdsaanbod, terwijl Zutphen haar regiopositie versterkt door meer voorzieningen en afname van de leegstand.

Grote centrumgebieden die het moeilijk hebben, zijn Oosterhout, Heerhugowaard, Spijkenisse en Drachten. Deze scoren niet goed op aspecten als bevolkingsprognoses, leegstand, veiligheid en bereikbaarheid. “In Drachten is er bijvoorbeeld weinig concurrentie, terwijl in Schiedam veel meer concurrentie is met een divers aanbod waarop veel meer mensen afkomen”, zegt onderzoeker Scheerder.

Leegstand

In Noord-Holland zitten de twee snelste stijgers onder de middelgrote centrumgebieden: Schagen (van plek 18 naar plek 5) en Heemskerk (van 32 naar 19). “Beide centra werden compacter en er is geïnvesteerd in groen, waardoor de kwaliteit van de leefomgeving verbeterde”, zegt Scheerder, die Nijkerk, Veghel, Dronten en Hellevoetsluis noemt als middelgrote centra die het moeilijk hebben. “Daar is de bevolkingsprognose minder, laat de bereikbaarheid met de auto te wensen over en groeit de leegstand.”

In de middelgrote centrumgebieden constateert het onderzoek de meeste verschuivingen, met name door  afname van de leegstand. Dat is een belangrijke indicator voor vitaliteit, merken de centra in Bergen, Barneveld, Wageningen, Hardenberg en Veldhoven. Deze centrumgebieden hebben hun positie op de ranglijst hierdoor flink verbeterd.