Online floreert de verkoop van boeken, maar in de winkelstraat lopen de verliezen op. Omzetdalingen tot wel negentig procent zijn niet uitzonderlijk. Dit terwijl veel boekhandels al weinig vlees op de botten hadden. Betekent de coronacrisis de genadeklap voor de fysieke boekwinkel?

De bioscopen, restaurants en kroegen zijn dicht. Verjaardagen en etentjes zijn afgelast en zelfs bossen en stranden worden op sommige plekken afgesloten. Nu veel activiteiten zijn weggevallen, zou je kunnen denken dat Nederland massaal aan het lezen is geslagen. Toch merken de boekhandels daar vooralsnog weinig van. Van de ongeveer duizend Nederlandse winkels is het grootste deel nog open, maar het aantal klanten loopt sterk terug. In sommige gevallen loopt het omzetverlies op tot tachtig à negentig procent, zegt Anne Schroën, directeur van de Koninklijke Boekverkopersbond. Daartegenover staat dat de online verkoop van boeken in de lift zit. Maar in hoeverre compenseert dat voor de leeggelopen winkels?

'Snuffelen is er niet meer bij'
In tijden van thuisquarantaines en social distancing wint het boek wel degelijk aan populariteit, meent Eveline Aendekerk, directeur bij stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB). “Het is een beetje nattevingerwerk”, moet ze erbij zeggen. “Maar kijk maar op social media: het barst daar van de mensen die boekentips delen of posten dat ze aan het lezen zijn.” Ook is de verkoop van kinderboeken sinds de sluiting van de scholen enorm gestegen, stelt Aendekerk, die met zekerheid durft te zeggen dat mensen sinds de ‘intelligente lockdown’ meer zijn gaan lezen. “Dat is ook logisch. Een deel van de mensen heeft meer tijd, terwijl er juist minder te doen is.”

Waarom zien boekhandels die stijging dan niet terug in hun verkopen? “Dat zou je inderdaad verwachten”, aldus de directeur. “Maar we denken dat veel mensen eerst hun ‘voorraad’ boeken lezen en achterstanden wegwerken. Waarschijnlijk zullen ook zij over een paar weken nieuwe boeken nodig hebben.” Dat is de hoop, althans, want veel boekwinkels hebben het moeilijk. “De straten zijn leeg, winkels moeten een deurbeleid aanhouden. Dat zorgt voor minder klandizie.” Klanten die nog wél een tripje maken naar hun lokale winkel mogen de boeken niet meer oppakken en doorbladeren wegens de voorschriften van het RIVM. “Veel winkels hebben alleen nog een afhaalloket; snuffelen is er niet meer bij. Ook dat heeft invloed op de verkoop. Dus ja, het is absoluut een pittige tijd voor veel boekhandels.” Ook de Koninklijke Boekverkopersbond maakt zich zorgen. Schroën: "Ik voorzie helaas sluitingen op de korte termijn als deze situatie aanhoudt."

Online stijgt de verkoop juist enorm, ziet ook de CPNB. De online verkoop van boeken was de afgelopen week voor het eerst groter dan de verkoop via fysieke kanalen. “Klanten weten de digitale boekhandel wél te vinden. Dan heb je het over de grote spelers, maar ook over de lokale boekhandels.” 

Grote, blauwe bol
Dat geldt ook voor het Amsterdamse Scheltema, een van de grootste boekhandels van Nederland. “Ging het altijd maar zo goed”, zegt directeur Harold Zwaal over zijn webshop, waarmee hij vijf keer zoveel boeken verkoopt als vóór de crisis. Die stijging heeft volgens hem deels te maken met zijn campagne in samenwerking met Atheneum en andere Amsterdamse boekhandels. Onder het mom ‘Amsterdammers kopen hun boeken bij een Amsterdamse boekwinkel’ roepen de ondernemers hun stadsgenoten op om juist nu de lokale boekhandel te steunen. De campagne is een succes, stelt Zwaal. “Ik denk dat het er zeker voor heeft gezorgd dat Amsterdammers bij ons kopen in plaats van die grote, blauwe bol.” 

Scheltema: Ik zie de toekomst nog vrolijk in

Zij het uitsluitend online, want de fysieke winkel van Scheltema is al drie weken gesloten. De groei die de webshop momenteel doormaakt compenseert niet de omzet die de directeur daardoor misloopt. “Zeker niet, nee. Ik denk dat we momenteel tachtig procent van onze omzet verliezen.” Dat terwijl het de ondernemer eerder dit jaar nog 'voor de wind ging’. “De eerste paar maanden van het jaar waren echt fantastisch”, beaamt Zwaal. “Maar ik zie de toekomst nog steeds vrolijk in. Het zou raar zijn als ik me geen zorgen zou maken, maar dit gaat een keer over. Dan gaan we verschrikkelijk ons best doen om te zorgen dat het allemaal weer goedkomt.” 

Hamsterachtige piek
Of de meeste boekhandels daadwerkelijk heelhuids uit de crisis zullen komen, durft de CPNB niet te zeggen. Het piept en het kraakt in de sector, stelt Aendekerk, maar het beeld is heel wisselend. “Dat hangt af van een aantal factoren, zoals het aantal terugkerende klanten of de ligging van de winkel. Een boekhandel in de buurt van een supermarkt of andere winkels die nog open zijn, heeft het nu minder moeilijk.” 

Dat beeld bevestigt ook Fabian Paagman, directeur van de gelijknamige boekenketen. Zijn drie winkels (twee in Den Haag en één in Delft) zijn nog geopend. “Het verschilt per winkel hoeveel mensen er nog komen”, aldus Paagman. “Het zijn er sowieso minder. Maar hoeveel, dat hangt vooral af van de hoeveelheid winkels die in de omgeving gesloten zijn.” 

Ook de Haagse boekenketen ervaarde online een ‘hamsterachtige’ piek, na de aangekondigde maatregelen van 12 maart. Die lijkt echter weer wat af te vlakken. Daarnaast is de horeca in de Paagman-winkels verplicht gesloten. “Daar doen we nog wel wat take-away, maar dat is maar een fractie van wat we normaal binnenhalen met onze café-restaurants. We hopen dat het een beetje te overzien is, wat betreft de duur van deze crisis.” De opening van Paagmans nieuwe winkel in Mall of the Netherlands wordt in elk geval uitgesteld. “We hopen niet meer dan een paar maanden, maar het is allemaal wel spannender en onzekerder geworden. Gelukkig zijn we een gezond bedrijf en kunnen we het tot nu toe allemaal wel lijden. Maar de vraag is hoe lang dit nog gaat duren.” 

Meerwaarde
Dat de online groei niet opweegt tegen het verlies in de winkels, geldt volgens de Koninklijke Boekverkopersbond voor de meeste verkopers. Om de boekhandels en hun klanten een hart onder de riem te steken startte de CPNB de campagne #ikleesthuis. “Eerst zeiden we: ga naar de boekhandel of de bibliotheek”, vertelt Aendekerk. “Nu is het: ga naar je favoriete, lokale boekhandel.” Die heeft namelijk een grote rol en functie in de winkelstraat, stelt de stichting. “Een boekhandel is voor een winkelstraat een soort hotspot, niet in de laatste plaats door de evenementen die er vaak worden georganiseerd.” Volgens de woordvoerder blijkt uit onderzoek dat ook andere winkels daar profijt van hebben. “Daarom, maar ook door het persoonlijke contact en het advies dat je er krijgt, heeft de fysieke boekwinkel een grote meerwaarde ten opzichte van online.”

Volgens Paagman benadrukt de coronacrisis juist die meerwaarde. “Het is een beetje wrang, maar dit is natuurlijk geweldig nieuws voor het bestaansrecht van de winkel”, meent de directeur. “De crisis bewijst dat, op het moment dat de fysieke winkel er niet is, er ook minder wordt verkocht en een deel van de omzet verdampt.” Of de verschuiving naar online door de virusuitbraak sneller zal plaatsvinden, durft de ondernemer niet te zeggen. “Maar het feit dat online niet volledig compenseert voor de gemiste verkopen in de winkels, betekent in elk geval dat de winkels onvervangbaar zijn. Dat was al bekend, maar wordt nu luid en duidelijk bevestigd. Het is alleen jammer dat het op deze manier moet.”