Minder plastic verpakkingen in de keten, dat willen we allemaal wel. Gesneuvelde initiatieven als Opgeweckt Noord en Bag & Buy bewijzen echter: de praktijk is weerbarstig. Het Tsjechische MIWA denkt te slagen waar andere verpakkingsvrije concepten faalden.

In de smalle gangpaden van Park Slope Food Coop in Brooklyn is het altijd dringen. Zeker bij de vakken voor koffie en noten van de coöperatieve supermarkt. Hier vullen klanten, van oude hippies tot Hollywood-sterren als Maggie Gyllenhaal, sinds de oprichting in 1973 hun van thuis meegebrachte zakken met pinda’s of eerlijke Nicaraguaanse koffiebonen. Alle zakjes worden bij de kassa gewogen en afgerekend. Bij de jaarvergaderingen wordt regelmatig gediscussieerd om plastic verpakkingen – bijvoorbeeld de recyclebare kuipjes voor roomkaas – compleet uit te bannen om vervuiling tegen te gaan.

Helemaal plasticvrij winkelen in de Coop is vooralsnog een droom. Als iedereen ook nog eens zelf roomkaas moet scheppen, wordt winkelen tijdrovend. En al gauw onhygiënisch. Het idee van meer duurzaamheid door plastic verpakkingen te schrappen, is niet meer voorbehouden aan dit soort geitenwollensokken-supermarkten. Steeds meer retailers en consumenten denken aan verpakkingsvrij winkelen. Alleen de uitvoering van dit zogeheten precyclen is nog een uitdaging.

Zo sloten de afgelopen twee jaar verpakkingsvrije initiatieven als Bag & Buy in Amsterdam of het Groningse Opgeweckt Noord hun deuren. “Dit soort winkels ontstaan vanuit een idealistisch standpunt”, zegt Petr Baca. Hij is oprichter en ceo van de Tsjechische technologie- en verpakkingsstartup MIWA, afgekort van Minimum Waste. “Ze vergeten dat ze een bedrijf zijn. Activisme is mooi, maar zonder retailervaring loop je tegen problemen op.” Zijn je producten bijvoorbeeld wel goed geprijsd? En is de winkelervaring aansprekend?

Duurzame keten
MIWA denkt te kunnen slagen waar andere precyclinginitiatieven falen. De startup biedt een logistieke en technologische oplossing aan alle betrokken partijen bij het verduurzamen van winkelen: de producent, de retailer en de consument. Die eerste krijgt grote herbruikbare plastic containers van MIWA. Gemaakt om gemakkelijk in grote aantallen te vervoeren naar de retailer. In deze containers zitten eenvoudig te reinigen zakken met een inhoud van veertien liter, waarin bijvoorbeeld gedroogde vruchten worden vervoerd. De supermarkt plaatst deze bakken bij een speciale afhaalbalie. 

MIWA voorziet dat winkelschappen worden vervangen door muren met daarop afbeeldingen van producten. De klant vindt hier een streepjescode om te scannen met zijn smartphone. Via de MIWA-app – of de MIWA-software geïntegreerd in de app van de winkelketen – krijgt de klant een uitgebreide toelichting over de (lokale) producent. Hiermee bestelt en betaalt de consument met een paar tikken op een telefoon bijvoorbeeld vijftig gram gezouten pinda’s. Een medewerker stopt die vervolgens bij de afhaalbalie in een door de klant zelf meegebrachte zak of pot of in een herbruikbare verpakking van de supermarkt. Het concept was vorig jaar goed voor The New Plastics Economy Innovation Prize van het Amerikaanse The Ellen MacArthur Foundation, ter waarde van twee miljoen dollar. 

“We kunnen op dit moment precycling aanbieden voor droge voedingsmiddelen”, legt Baca uit. “Denk bijvoorbeeld aan linzen. Ons doel is om uiteindelijk zo’n vierhonderd producten te kunnen leveren. Waaronder langer houdbare vloeistoffen zoals oliën of honing.” Bij melkproducten zullen retailers met het MIWA-systeem nog moeten werken met traditionele verpakkingen.

Pilotstore
De startup ontwikkelt een pilotwinkel om begin maart in het centrum van Praag ten toon te stellen, vertelt Baca. Doel is consumenten te informeren over plasticgebruik en het effect op het milieu, maar uiteraard ook hen in aanraking te laten komen met het concept van precycling. Want het succes van precycling zal bepaald worden door de klant. “Verpakkingsvrij winkelen is interessant en sympathiek”, zegt de oprichter. “Maar het werkt niet als het onhandig is voor de gewone consument.”

De reacties van producenten zijn tot nu toe enthousiast, vertelt hij. “Het zorgt voor een stuk minder verspilling.” De reacties van retailers noemt hij vooralsnog ‘conservatief’. Geen verrassing. “De impact van dit systeem op de logistiek en inrichting van winkels is ingrijpend.”

Draagvlak
Ondanks de complicaties en gefaalde experimenten zoals Opgeweckt Noord wordt de wens om duurzamer te verpakken echter breed gedragen. Nationaal en internationaal. Zo is de helft van retailers in Nederland positief over het twee jaar jonge verbod op gratis plastic tasjes. Begin 2017 maakte Unilever bekend dat in 2025 al zijn verpakkingen herbruikbaar, recyclebaar of afbreekbaar moeten zijn. De Nederlandse groente- en fruit leverancier Nature & More ruilde, voor een grootschalig experiment voor klanten, vorig jaar plastic labels in voor lasers die namen en streepjescodes kunnen schrijven op de versproducten. Het zijn allemaal stappen naar een duurzamere toekomst met minder plastic.

Baca verwacht dat consumenten openstaan voor de andere manier van boodschappen doen. “Vroeger kochten we ook over de toonbank. Nu doen we het van de plank. Hopelijk dragen wij bij aan de ontwikkeling van nieuwe winkelmodellen die leuk zijn, maar ook verantwoordelijk en duurzaam.” Het concept wil voet aan de grond krijgen in de Europese markt: Duitsland, Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Maar hij hoopt dat de prijs van The Ellen MacArthur Foundation ook deuren opent in Amerika. Bijvoorbeeld die van Park Slope Coop.

Klaar met de plastic soep
De vraag naar minder plastic verpakkingsmateriaal bij retailers is een wereldwijde trend. Dat stelt het Londense consultancybureau The Future Laboratory in zijn onlangs gepubliceerde Future Forecast 2018 Report. Het ziet de vraag naar alt-packaging stijgen door recente voedingsschandalen en een groter besef van de drijvende krachten achter klimaatverandering. Volgens wetenschappers drijft er tussen de vijf en dertien miljoen ton aan plastic in de oceanen. Niet alleen raken daar dieren in verstrikt, ook komen schadelijke stoffen in voedingsketens terecht.

En die hoeveelheid plastic blijft toenemen. Adviesbureau Smithers Pira voorspelt in het rapport The Future of Rigid Plastic Packaging to 2022 dat de productie van plastic de komende vier jaar toeneemt van 52,9 miljoen ton naar 63,4 miljoen ton. Wetenschappers voorzien dat in 2050 de aarde dertien miljard ton plastic afval telt, waarvan hoogstens negen procent gerecycled kan worden. Alternatieve manieren van verpakken, zoals precycling, bieden de mogelijkheid aan om op voorhand al te besparen op plastic en de toenemende druk op recyclers, en de natuur, te verlichten.