Op 13 juni vierde Primark zijn vijftigjarig bestaan. Oprichter Arthur Ryan maakte die mijlpaal nog net mee, want dinsdag overleed hij na een kort ziekbed op 83-jarige leeftijd. Hij bouwde de keten uit tot een internationaal succes, maar zo alomtegenwoordig als zijn kledingbedrijf is, zo in nevelen gehuld is zijn eigen leven.

Er zijn in deze tijd van online winkelen nog maar weinig retailers die erin slagen hordes mensen te trekken als ze een nieuw filiaal openen. Primark is een van die gelukkigen en weet zich nog altijd verzekerd van rijen shoppers, op jacht naar goedkope kleding. Terwijl alles digitaal onder handbereik is, zijn consumenten maar wat graag bereid om tussen andere koopjesjagers hun papieren tasje zo vol mogelijk te stoppen. Een onbedoeld bij-effect van de simpele missie die Arthur Ryan had: een betaalbare kledingwinkel voor mensen onder de 35. 

Arthur Ryan wordt in juli 1935 geboren in de Ierse hoofdstad Dublin als zoon van een verzekeringsmedewerker. Op welke dag in de zomermaand hij ter wereld kwam, weet niemand. Het is exemplarisch voor de manier waarop hij zijn persoonlijke leven altijd buiten de publiciteit heeft weten te houden. Bekend is wel dat hij zijn middelbare schoolopleiding op het christelijke Synge Street CBS in Dublin volgde, waarna hij al op jonge leeftijd naar Londen verhuisde. Daar zette hij zijn eerste stappen in de retail. Eerst een korte periode als inkoper bij het inmiddels verdwenen warenhuis Swan & Edgar, daarna bij wholesaler Carr & McDonald. Vervolgens keerde hij terug naar zijn geboortestad, waar hij aan de slag ging bij de Ierse winkelketen Dunnes Stores.

Van Penneys tot Primark
Eind jaren zestig krijgt Ryan de kans om voor zichzelf te beginnen. Garfield Weston - telg van de Weston-familie die ook onder meer Selfridges bezit - huurt hem in om een kledingketen in het discountsegment op te zetten. Onder de naam Penneys gaat in 1969 de eerste winkel open aan Mary Street in Dublin, een winkel die er nog altijd staat. Nieuwe winkels volgen en in 1973 maakt de keten de stap naar Engeland. De naam Penneys kon daar niet worden gebruikt, omdat de Amerikaanse warenhuisketen J.C. Penney die had geregistreerd. De naam Primark werd daarom bedacht voor de operatie buiten Ierland. 

Tientallen jaren groeit Primark gestaag, maar vanaf 2005 gaat het plotseling razendsnel. Primark neemt in dat jaar voor meer dan vierhonderd miljoen pond de keten Littlewoods over, waarmee er in één klap veertig winkels bij komen. Een jaar later mag Madrid de eerste winkel op het Europese vasteland verwelkomen. Nederland is in 2008 als tweede aan de beurt, met een vestiging in Rotterdam. In de jaren daarna volgen Portugal, Duitsland, België, Oostenrijk, Frankrijk, Italië, de Verenigde Staten en Slovenië. Inmiddels zijn er in al die landen bij elkaar 376 winkels. Volgend jaar maakt Primark zijn entree in Polen en Tsjechië. Vorig jaar was Primark goed voor een omzet van 7,5 miljard pond.

Een leven in angst
Terwijl het Primark voor de wind gaat, leidt Ryan achter de schermen ondanks de vele miljoenen aan opgebouwd vermogen geen gelukkig leven. Zelden heeft hij zich laten zien zonder te worden omringd door een team van bodyguards, doodsbang als hij was om ontvoerd te worden. Helemaal ongegrond was die angst niet, aangezien Ierse retailmagnaten in het verleden regelmatig doelwit waren van terreurorganisatie IRA. Zo werd in 1981 Ben Dunne, eigenaar van de Dunnes-keten waar Ryan zelf gewerkt heeft, gekidnapt. Maar ook nadat de grootste onrust in Ierland achter de rug was, bleef Ryan in angst leven. Zelden vertoonde hij zich ergens zonder vermomming. Ter illustratie: zijn eerste publieke optreden geeft hij pas in 2010, als hij tijdens de Retail Week Awards geëerd wordt voor zijn retailcarriere. 

In 2015 krijgt Ryan een familietragedie te verwerken. Zowel zijn 51-jarige zoon Barry als zijn twintigjarige kleinzoon Bryan komen in Ierland om het leven bij een ongeluk. Zij waren aan het vissen voor de kust bij Cork samen met de 21-jarige vriendin van Bryan, die gegrepen werd door een golf. Barry en Bryan duiken erachteraan om haar te redden, maar het drietal verdrinkt. Ryan reageerde zelf nooit publiek op deze tragedie, net zomin als hij ooit publiekelijk weerwoord heeft geboden aan de vele aantijgingen die Primark in de loop der jaren over zich heen kreeg. Zo voelde hij niet de behoefte toen in 2008, een jaar voor zijn aftreden, hardnekkige geluiden over kinderarbeid de ronde deden. Ook na de ramp in kledingfabriek Rana Plaza in Bangladesh, vier jaar geleden, horen we hem niet. 

'Het maakt niet uit hoe, maar doe het'
Het enige dat ooit uit de mond van Ryan is opgetekend over de wel erg lage prijzen van Primarks kleding, komt niet direct van hem zelf, maar uit een verhaal uit onbekende bron dat desondanks bijzonder hardnekkig is. Hij zou eens door een fabriekseigenaar zijn benaderd met een product dat vijf pond kostte om te produceren en waarbij hem een verkoopprijs van tien pond werd aanbevolen. Daarop zou een gepikeerde Ryan de leverancier hebben meegedeeld dat hij kon vertrekken, tenzij hij van die bedragen respectievelijk drie en zeven pond kon maken. Zijn toelichting: “Het maakt me niet uit hoe je het doet, maar doe het.” Of het verhaal klopt, valt niet met zekerheid te zeggen. Hij heeft in ieder geval nooit de moeite genomen het te weerspreken. Geheimzinnigheid gaat blijkbaar boven het imago.

Ryan heeft nog meegemaakt hoe Primark dit jaar zijn absolute vlaggenschip opende. In Birmingham ging een winkel van bijna vijftienduizend vierkante meter open, compleet met beautysalon en diverse horecagelegenheden. Wat de geestelijk vader niet meer meemaakt, is de opening van een webwinkel. Regelmatig duikt het gerucht op dat ook Primark plannen heeft om werk te maken van e-commerce, maar vooralsnog is het er niet van gekomen. Het is de vraag of de discounter ook de komende vijftig jaar doorkomt, zonder enig oog voor de digitale wereld. Zeker omdat het nog maar de vraag is hoe lang het Primark-effect nog aanhoudt. Doordat er steeds maar meer winkels bij blijven komen, zal kannibalisatie een steeds grotere zorg worden. Bovendien is Primark inmiddels in bijna al zijn belangrijke markten een gevestigde speler: het nieuwe is er vanaf. Ryans erfenis is een retailer die bijzonder succesvol is, maar zich ook op een kruispunt in zijn eigen geschiedenis bevindt.