RetailTrends belt iedere week met een expert over een opvallende actuele ontwikkeling. Deze keer: Els Breugelmans, hoogleraar aan de KU Leuven, over de onrust bij de Belgische supermarktketen Delhaize.

Delhaize maakte ruim een maand geleden bekend dat het de 128 eigen winkels wil overdragen aan zelfstandigen. De ongeveer 9.000 medewerkers behouden hun baan tegen hetzelfde loon en dezelfde arbeidsvoorwaarden, zegt het bedrijf. Toch is het sindsdien onrustig. Sinds de bekendmaking zijn elke dag tientallen winkels gesloten door acties van het personeel.

Terug naar 7 maart. Zag u de stap van Delhaize aankomen?

“Je voelde wel dat er iets bewoog op de Belgische markt. Maar in alle eerlijkheid had ik niet verwacht dat Delhaize met dit plan zou komen. Het was voor mij alleszins een verrassing.”

Vindt u het wel een logische stap?

“Het is in elk geval een interessante strategie die ze hier hebben uitgewerkt. Of het logisch is? Dat vind ik moeilijk om te zeggen.

Wat je wel ziet: ook in België word je geconfronteerd met hoge kosten en inflatie. En anders dan in Nederland is er een indexatie op de salarissen (die meestijgen met de inflatie, red.). In januari 2023 namen de salariskosten daardoor met net geen 11 procent toe, zonder dat er inkomsten tegenover staan. Door te verzelfstandigen duw je die hogere kosten weg naar zelfstandigen en zie je die niet meer op je eigen balance sheets.

Daarnaast blijkt uit cijfers van Delhaize dat de marktaandelen van de ruim 600 winkels die ze op dit moment in zelfstandige basis hebben het beter doen dan de winkels in eigen beheer. Dat bij elkaar maakt dat ze deze beslissing hebben genomen.”

Hoe kan het dat winkels van franchisers het beter doen dan de eigen winkels?

“De zelfstandige staat vaak ook op de vloer. Die weet wat voor cliënteel er binnen komt en voelt wat er wel werkt en wat juist minder.

Zelfstandigen kunnen bepaalde keuzes maken in aanbod, bijvoorbeeld gedifferentieerd naar etniciteit. Of naar andere kenmerken: heb je bijvoorbeeld een meer conservatief publiek, dan kies je voor andere producten. Zie je dat vers goed werkt, dan investeer je in een grotere versafdeling. Zelfstandigen kunnen daar heel erg op gaan inzetten en dat werkt blijkbaar.

Bovendien strijken zij zelf een belangrijk deel van de winsten op bij een goed draaiende winkel, daar waar dat het hoofdkantoor en aandeelhouders zijn bij de winkels in eigen beheer.”

Sinds de aankondiging zijn er elke dag tientallen winkels dicht geweest. Waarom stuit het plan op zo veel weerstand bij vakbonden en werknemers?

“De boodschap van Delhaize is dat het volledige personeelsbestand mee overgaat aan hetzelfde loon en dezelfde arbeidsvoorwaarden. Maar daar wringt het schoentje. Men heeft weinig geloof in die belofte. Men vermoedt dat op het moment dat men overgaat, men op termijn toch tegen slechtere of minder gunstige voorwaarden tewerkgesteld zal worden.

In België werken we met paritaire comités (overlegorganen tussen werkgevers en werknemers, red.), waarin diverse afspraken worden gemaakt. Over het aantal uren, hoe de overuren betaald worden, de verlofdagen, et cetera. De zelfstandige winkels zitten op dit moment in het paritair comité waar werknemers minder verdienen en minder gunstige arbeidsvoorwaarden hebben.

Vakbonden en personeel hebben angst dat ze na de verzelfstandiging ook naar die minder hoge lonen en minder goede arbeidsvoorwaarden zullen moeten overschakelen.”

Begrijpt u de scepsis?

“Ik wil niet op slechte voet komen te staan met de vakbonden, maar ik vind het een gevaarlijke strategie. De samenleving is immers veranderd en de oude paritaire comités (degenen die gelden bij de supermarkten in eigen beheer) zijn misschien niet helemaal aangepast aan de tijdsgeest van vandaag. Daar waar bijvoorbeeld zondagwerk vroeger inderdaad uitzonderlijk was en dus goed vergoed werd, is dat vandaag voor een deel gemeengoed en wordt het door de klant in elk geval geapprecieerd.

Voor een deel gaat dit protest ook over de bescherming van de vakbonden zelf. Zij gaan een kleinere rol spelen op het moment dat je naar verzelfstandiging gaat. In plaats van één grote sterke vakbond voor 128 winkels heb je óf geen vakbond meer omdat het aantal medewerkers in een winkel daarvoor te klein is óf je krijgt versnipperde vakbonden die elk voor één winkel verantwoordelijk zijn. 

Ik heb soms het idee dat het eerder over het behoud van de macht van de vakbond gaat vandaag, dan over de bescherming van de lonen en arbeidsvoorwaarden van de eigen medewerkers.”

Verwacht dat u alle 128 winkels een overnemer vinden?

“Delhaize heeft via de pers naar buiten gebracht dat elk van de 128 winkels minstens één en vaak twee of drie geïnteresseerde overnemers heeft. Ik weet niet hoe serieus die zijn. Maar het lijkt me wel een uitdaging om voor elke winkel een gepaste overnemer te vinden. Ik verwacht dat het een proces van lange duur zal worden. De winkels zullen niet in een paar weken verzelfstandigd zijn.”

Zal Delhaize uiteindelijk aan het langste eind trekken?

“Een staking van meer dan een maand zien we weinig. Vaak is het enkele dagen, maximaal een week. Een maand is iets wat de twee partijen veel pijn doet.

Medewerkers die staken, ontvangen een stakingsvergoeding die substantieel lager is dan het salaris. De vraag is hoelang een gezin dat kan trekken. En hoelang is er bereidwilligheid om te staken? Je ziet het ook afkalven. Waar in het begin bijna alle winkels meededen, zijn dat er nu zo'n 35 van de 128.

Daartegenover staat dat Delhaize ook veel verlies lijdt door de stakingen. Je hebt uiteraard de winkels die gesloten zijn en zo geen inkomsten hebben. Maar daarnaast zijn er ook negatieve effecten voor de winkels die open zijn. Mensen weten niet goed of het een zelfstandige Delhaize is en of een winkel wel of niet staakt.

Ze gaan dan naar een concurrent om te vermijden dat ze voor een gesloten deur komen te staan. En het is niet gegarandeerd dat ze allemaal weer terugkomen.

Het is de vraag wie de grootste buffer heeft om dit vol te houden. Wie kan zijn been het langst stijf houden? Ik vermoed dat Ahold dan toch de meeste slagkracht heeft.”