Wat de Kalverstraat is voor grote landelijke en internationale ketens, zijn de Negen Straatjes voor onafhankelijke boetieks. Maar de ‘leuke kleine winkeltjes’ dreigen uit het bekende Amsterdamse winkelgebied te verdwijnen. Grote kledingmerken nemen de straat over en zelfs horeca, eigenlijk niet toegestaan in het gebied, smokkelt zichzelf naar binnen. Hoe erg is het probleem en hoe moet het verder? 

Schilderachtige monumenten, authentieke winkels en bijzondere horeca. Daarmee kenmerken de Negen Straatjes in het centrum van Amsterdam zich. Tenminste, zo omschrijft het winkelgebied zichzelf op de eigen website. In deze winkelstraatjes in de grachtengordel, net achter het Paleis op de Dam tussen Raadhuisstraat en Leidsegracht, voeren handel, ambacht en cultuur al van oudsher de boventoon. De namen ervan – Reestraat, Hartenstraat, Gasthuismolensteeg, Berenstraat, Wolvenstraat, Oude Spiegelstraat, Runstraat, Huidenstraat en Wijde Heisteeg – herinneren in veel gevallen aan het ambacht van leerbewerking. Het idee om de diverse straten als gezamenlijk winkelgebied te promoten, ontstond pas in de jaren negentig. Onder leiding van ondernemer Djoeke Wessing uit de Huidenstraat, die het gebied eenzelfde naam en allure wilde geven als de Jordaan, werd in 1996 de vereniging De 9 Straatjes opgericht. Het doel: meer samenwerking en afstemming tussen de ondernemers, maar ook meer toeristen in het dan nog vrij onbekende gebied.

De missie van de initiatiefnemers slaagt en er ontstaat inderdaad een bruisend winkelgebied, waar de omzetten in rap tempo omhoog gaan. De Negen Straatjes groeien uit tot het bekendste voorbeeld van ‘streetbranding’, iets wat later navolging krijgt in andere delen van de hoofdstad, waaronder het Hallenkwartier, de Javastraat, de Beethovenstraat en het gebied rond het Spui. Maar in de loop der jaren blijkt het succes een keerzijde te hebben. Zeven jaar geleden al luidt Marijke Bijkerk, die op dat moment al meer dan dertig jaar een tweedehandswinkel in de Hartenstraat runt, de noodklok in NRC. De aanleiding zijn de openingen van modespelers Scotch & Soda, Closed, Cos en Filippa K, die zich in korte tijd in de Negen Straatjes vestigen. “Het dorpse sfeertje verdwijnt”, beklaagt Bijkerk zich. “Vroeger kende ik iedereen als ik door de straatjes liep, nu niet meer. Veel zelfstandige winkeliers zijn al vertrokken en die trend zet door.”

Zien en gezien worden
Ondernemer Laura Dols maakte na 35 jaar plaats voor Filippa K. Ook zij zag de ziel van de buurt in rap tempo veranderen. Niet alleen verdwijnt de voorhoede van creatievelingen geleidelijk aan uit de straatjes, ook het publiek verandert. Het winkelgebied evolueert tot een populaire plek om ‘te zien en gezien te worden’. Zwaar opgemaakte jonge vrouwen, jongens met designbrillen uit de buurt, toeristen en dagjesmensen zouden het straatbeeld overnemen. “Ik hou er niet van om te zeggen dat vroeger alles beter was, maar het was wel leuker”, zegt Dols. “De straatjes waren toen veel toegankelijker voor jonge mensen die een bedrijf wilden starten.”

Dat de waarnemingen van de twee ondernemers geen loze kreten zijn, blijkt dit jaar wel als ook de politiek de noodklok luidt. De huurstijgingen, die in het hele centrum van Amsterdam aan de orde van de dag zijn, raken de Negen Straatjes extra hard. Want juist de kleine winkeliers die dat gebied kenmerken, kunnen die hoge huurprijzen niet meer betalen. Gemeenteraadslid Tiers Bakker spreekt in Het Parool van een ‘onhoudbare situatie’ en huurrechtadvocaat Maaike Cohen, die ondernemers in de Negen Straatjes huuradvies geeft, omschrijft de stijgingen van soms wel zestig procent zelfs als een dreigement. “De prijzen zullen vanzelf weer dalen, maar alle winkeliers die de Negen Straatjes tot de Negen Straatjes hebben gemaakt zijn dan al weg."

Het ‘schaamteloos opdrijven van de huren’ leidt tot verlies aan diversiteit, zegt Hendrik Battjes van bewonersgroep Grachten 9+, in 2015 opgezet om de problematiek van het verschralende winkelbestand in kaart te brengen. Nieuwe winkels die openen, zijn volgens hem bijna altijd kledingwinkels. Zo wordt in de Huidenstraat nu in veertien van de dertig winkels kleding verkocht, terwijl dat er twintig jaar geleden vier waren. Ook de intrede van fastfood is veel ondernemers een doorn in het oog. Hamburgertenten zijn niet welkom in het gebied, maar onder het mom van een ‘mengformule’ – met t-shirts en boeken voorin en burgers achterin de winkel – smokkelen dit soort partijen zich toch naar binnen. 

Toerisen
Het succes van de Negen Straatjes trekt ook menig flagshipstore aan, tot ergernis van Niek van der Heijden van de vereniging. “Als je wijk succes heeft, wil een groot bedrijf daar een geurvlag uitzetten”, zegt hij in de Amsterdamse krant. De buurt gaat daardoor volgens hem lijken op andere gebieden. Zo hebben onder meer Denham en Hester van Eeghen al meerdere locaties in de Negen Straatjes. Pure toeristenwinkels als nutellashops en ticketwinkels, waar de rest van Amsterdam onder zucht, zijn er nog niet in de Negen Straatjes. Maar de focus op Amsterdammers verdwijnt volgens Battjes wel steeds meer. Soms zijn het de details die hem daarop wijzen. “Woorden als uitverkoop of korting worden niet meer gebruikt, het is nu alleen nog sales en discount. Iedereen spreekt je aan in slecht Engels.”

Grachten 9+ bracht onlangs het onderzoeksrapport ‘Branchering 9 straatjes toen en nu’ uit, waarin de problematiek aan de kaak wordt gesteld. Want hoewel de lokale bakker en slager niet zullen terugkeren, is het volgens Battjes nog niet te laat om in te grijpen. ‘Zo is de golf Nutella- en kaaswinkels en Tour & Tickets-vestigingen die de binnenstad vanuit de Dam dreigt te overspoelen, nog maar nauwelijks doorgedrongen tot de 9 straatjes’, schrijft hij. ‘Het is alleen al de moeite waard om te proberen dat zo te houden’.

Dramatische ontwikkelingen
In het onderzoek is voor alle aanwezige 238 panden voor de drie peiljaren 2000, 2010 en 2017 nagegaan wat erin wordt of werd verkocht. Daaruit komt de omschreven trend ontegenzeggenlijk in cijfers naar voren. Kleding en schoenen zijn in 2017 goed voor 101 (42,4 procent) van het totale aantal panden. Dat waren er zeven jaar eerder nog maar 54, minder dan een kwart. Het aantal galeries en curiosazaken daalde in diezelfde periode van 27 naar tien, en is daarmee nu nog goed voor iets meer dan vier procent. Bovendien zijn er nog maar vijf buurtwinkels, 22 minder dan in 2010. Ook de leegstand loopt de laatste jaren sneller op. Tussen 2000 en 2010 kwam er maar één leegstaand pand bij (van twee naar drie) maar in de zeven jaar daarna liep dat aantal op tot elf, ofwel 4,6 procent.

De samenstellers van het rapport concluderen dat het niet overdreven is om van ‘dramatische ontwikkelingen’ te spreken. ‘Als deze trend doorzet blijft er binnen de kortste keren niets meer van over van de oorspronkelijke diversiteit in het winkelaanbod’, staat te lezen. ‘Dit tot teleurstelling van bedenkster Djoeke Wessing en haar toenmalige medestanders’. Om het tij te keren en te voorkomen dat de Negen Straatjes samensmelten met de rest van de binnenstad, is volgens de groep snel een sturende hand van de gemeente nodig. Dat die niet schroomt om hardhandig in te grijpen, blijkt wel uit de aanpak van alles wat ook maar enigszins toeristisch zou kunnen zijn. Zo dreigt voor viswinkel The Seafood Shop en bakker Andere Koek al sluiting, omdat hun formule te veel op toeristen gericht zou zijn. Die laatstgenoemde is gevestigd in de Raadhuisstraat, direct grenzend aan de Negen Straatjes. Verschijnt 'het dorp in de stad' als volgende op de politieke radar?