Vanaf het moment dat de horeca in Nederland op slot ging, stapelden de voedseloverschotten bij boeren en telers zich op. Een groot gedeelte van de afzetmarkt viel weg, vooral bij de aardappelteelt. Om al dat overtollige voedsel niet te hoeven vernietigen, proberen lokale initiatieven via maaltijdboxen de boeren van hun producten af te helpen. Maar zet dat wel genoeg zoden aan de dijk?

Een van die initiatieven ontstond enkele weken geleden bij het Brabantse bedrijf Boerschappen. De maaltijdboxenverkoper stelt normaliter boxen samen met producten die rechtstreeks bij de boer vandaan komen en waarvan het bedrijf precies weet hoe het product gekweekt en geteeld is. Om wat aan de voedseloverschotten bij de boeren te doen, sloeg Boerschappen vier weken geleden de handen ineen met het onlineplatform Home Made Chefs. De website biedt dagelijks recepten en video’s aan van professionele chefkoks.

“We wilden al heel lang met elkaar samenwerken, maar het kwam er niet van omdat de waan van de dag ons een beetje in de weg zat”, vertelt Stijn Markusse, medeoprichter van Boerschappen. Home Made Chefs is naast een onlineplatform ook een evenementenbedrijf, maar dat kwam door de coronamaatregelen stil te liggen. “Het pand dat zij normaal voor die evenementen gebruiken, staat nu leeg. Toen ontstond het idee om daar iets op te zetten, met hun faciliteiten. Zij zijn goed in het maken van content, wij in het optuigen van een maaltijdbox.” Zo ontstond het idee om een Home Made Chefsbox te maken waar de reststromen van de boeren verwerkt konden worden.

Nieuw label
Voor de boxen maakt Boerschappen geen gebruik van de telers waar het bedrijf doorgaans mee samenwerkt. “In onze eigen boxen zijn we heel strikt over de herkomst van de producten, daar kan ik niet zomaar iets van een willekeurige boer instoppen. Daarom hebben we er een nieuw label aangehangen, zodat het niet conflicteert met onze eigen waarden.” De Home Made Chefsboxen zijn wel powered by. Het draait over de software van Boerschappen en voor een groot deel wordt het personeel van de maaltijdboxverkoper voor het initiatief ingezet. “We hadden de capaciteit en kennis en kunde in huis. En er is een groot overschot. Via deze boxen kunnen we die twee zaken met elkaar matchen. Mensen hebben ook de tijd om te koken nu. Alle facetten zijn aanwezig om mensen aan de hand te nemen en te helpen om te koken met producten die over zijn.” Vanaf het moment dat het initiatief live ging, was het een succes. “We hebben dagen gehad dat er elke twintig seconden een bestelling binnenkwam. Dat was best wel even intens.” 

Boerschappen haalt de producten op bij telers die in de problemen zitten. Daarvoor heeft het bedrijf veel contact met brancheorganisatie ZLTO en de Rabobank. Zo’n twintig tot vijftig mailtjes komen er wekelijks binnen van boeren die voedseloverschotten hebben liggen en bij twintig tot dertig telers haalt Boerschappen wekelijks producten voor in de box op. 

Naast deze samenwerking tussen Boerschappen en Home Made Chefs, is ook het platform Support Your Locals een initiatief die het overschot bij telers weghaalt. Op de website kun je in een oogopslag zien welke maaltijdboxen er bij jou in de buurt aangeboden worden. De producten uit de box worden opgehaald bij de reguliere telers. “De meeste initiatieven komen nu van boeren, telers en producenten om nu even snel een boxje op te zetten om voorraden kwijt te kunnen, maar grote partijen hebben niets aan die boxen maar moeten wachten totdat de ellende overgaat”, stelt Markusse. De medeoprichter van Boerschappen verwijst hier naar bijvoorbeeld de aardappeltelers. Tachtig procent van de frietaardappelen wordt door de horeca geconsumeerd en die afzetmarkt ligt momenteel helemaal stil. 

'Zoveel friet kunnen wij in Nederland niet opeten'
“Als je alle aardappelen die momenteel over zijn in vrachtwagens laadt, dan kun je een file veroorzaken van hier tot aan Parijs”, zegt Hendrik Jan ten Cate, voorzitter van de LTO-vakgroep Akkerbouw voor de sectie Zuid-West. “Zulke hoeveelheden kun je niet in een voedselpakket kwijt. Dat kunnen we in Nederland gewoon niet opeten, dat is een utopie.” Ten Cate is zelf akkerbouwer en heeft nog zo’n zeven ton aan frietaardappelen liggen die nu niet geconsumeerd worden. “Partijen als McDonald’s en KFC zorgen normaal gesproken voor een enorme afzet, maar dat is nu ook allemaal minder geworden.” Niet alleen consumeren Nederlanders een gedeelte van de aardappelteelt die in ons land plaatsvindt, het merendeel wordt binnen Europa geëxporteerd en ook die afzetmarkt ligt momenteel plat. 

Gelukkig dienen zich wel enkele oplossingen aan om het probleem wat in te dammen. Zo hebben de aardappeltelers de Benefrietactie opgezet. De actie moet mensen motiveren om af en toe zelf een frietje thuis te bakken of anderen te trakteren op friet. Ook gaan nu meer aardappelen richting veevoer en voer voor huisdieren. Eerder gebeurde dit ook al mondjesmaat, maar toen lag de prijs van een aardappel te hoog om deze in het veevoer te verwerken. Door de overschotten is de prijs van de aardappel gezakt en dat maakt het voor veehouders interessant om de aardappel aan hun vee te voeren. “Daar kunnen enorme volumes naartoe, dus dat zijn goede oplossingen.”

Misschien wel de beste oplossing is de regeling van de overheid die voor een deel de kosten van de aardappelboeren gaat compenseren. De regeling geldt voor het deel van de aardappelen dat nu niet verwerkt kan worden tot friet. Daarvoor kunnen aardappelboeren een compensatie krijgen van zo’n vijf cent per kilo, afhankelijk van het product. “De regeling zorgt er in elk geval voor dat de markt voor de frietaardappelen doorloopt en dat telers volgend jaar niet met oogst van het vorige seizoen blijven zitten.”

Plan B
Moet er iets aan de keten veranderen, om dergelijke problemen in de toekomst misschien te voorkomen? “Dit is zoiets onvoorziens, hier viel geen rekening mee te houden”, stelt Ten Cate. Voordat het kabinet op 15 maart de coronamaatregelen invoerde, was de aardappelmarkt ‘gewoon een hele gezonde markt’, waar meer vraag was dan aanbod. “Dan zie je hoe kwetsbaar je bent als exporterend land in dit soort situaties”, vertelt Ten Cate. “Je kunt niet heel makkelijk een plan B verzinnen. Dat geldt voor heel veel Nederlandse industrieën. We zijn afhankelijk van die export en als die dan om wat voor een reden dan ook stil komt te liggen, dan hebben we een gigantisch probleem ineens.”