In de voortdurende zoektocht naar verduurzaming en transparantie binnen de Europese Unie heeft de Europese Commissie het concept van het Digitale Product Paspoort (DPP) geïntroduceerd. Een digitaal document dat uitgebreide informatie bevat over de samenstelling, herkomst, én milieu-impact van een product.

Het doel is om de duurzaamheid van producten en industrieën te bevorderen door consumenten en bedrijven beter te informeren en te stimuleren tot duurzamere keuzes. Een nobel doel, maar is dit DPP nu een hulpmiddel of een paardenmiddel?

Wat is een Digitaal Product Paspoort?

Een DPP is een digitaal dossier dat alle relevante informatie over een product verzamelt en toegankelijk maakt. Het omvat onder andere gegevens over de materialen en grondstoffen die zijn gebruikt, de productieprocessen, de milieueffecten, en de mogelijkheden voor recycling en hergebruik.

Het DPP is bedoeld om gedurende de gehele levenscyclus van een product beschikbaar te zijn, van productie tot afvalbeheer. Het moet dus niet alleen informatie bevatten tot aan de aankoop in de winkel, maar ook informatie over de gebruiksfase. Hoe dat voor welk product en op welke wijze uitwerkt is echter nog onduidelijk.

Doelstellingen van de Europese Commissie

De Europese Commissie heeft met het DPP verschillende doelen voor ogen. Eén daarvan is het verhogen van de transparantie in de ketens. Door gedetailleerde productinformatie beschikbaar te stellen, kunnen consumenten en bedrijven beter geïnformeerde keuzes maken. Dat moet producenten en merkeigenaren aanmoedigen om duurzamere producten te produceren. En door de data in de DPP’s kunnen ze ook sterkere en beter onderbouwde duurzaamheidsclaims maken.

Een ander doel is de levenscyclus van producten te verlengen. De consument moet via het DPP inzicht krijgen in hoe ze het product moeten onderhouden, (laten) repareren, hoe het hergebruikt kan worden of hoe het gerecycled kan worden. En dat gaat een stap verder dan de eenvoudige wasvoorschriften in je T-shirt die qua materiaalsamenstelling en onderhoudsvoorschriften vaak beperkt zijn.

Kortom, beeld je een omgeving in waarin je via het scannen van een code op je product meteen alle noodzakelijke informatie ziet. Waar het vandaan komt, wie het gemaakt heeft, waar de grondstoffen vandaan komen, welke reis het product heeft afgelegd, welke bedrijven in de keten zitten, of je de eerste eigenaar bent, of het product geen vervalsing is, hoe je het kan repareren, waar je eventuele reserve onderdelen kunt vinden, waar het product heen moet als het ‘afgedankt’ wordt en nog veel meer. Klinkt goed en op zich best logisch. Maar waarom is daar dan zoveel wetgeving voor nodig?

Complexiteit en data-uitdagingen

De reden dat de Europese Commissie tot deze regelgeving is overgegaan zit in de complexiteit die het DPP met zich mee brengt. De implementatie van een DPP vereist een uitgebreide en nauwkeurige verzameling van data, wat een uitdaging is voor veel bedrijven en bovendien niet makkelijk te beprijzen richting de consument. En wanneer kosten niet doorberekend kunnen worden, ontbreekt het bedrijfsleven vaak de incentive (afgezien van intrinsieke motivatie) om zelf vergaande ketentransparantie te bewerkstelligen.

Wat zijn dan die belangrijke data-uitdagingen? We zetten er een aantal op een rij:

1. Dataverzameling en integriteit: Het verzamelen van gedetailleerde productinformatie vereist geavanceerde technologieën en nauwkeurige data-invoer, wat moeilijk is voor kleinere bedrijven. Veel productie vindt plaats in verre landen met lange, complexe en niet-transparante toeleveringsketens. Het achterhalen van de herkomst van producten is lastig en vraagt medewerking van producenten in landen met andere wetgeving. Die producenten kunnen ook markten bedienen met minder strenge eisen, wat investeringen in data-systemen en compliance minder aantrekkelijk voor ze maakt. Het verkrijgen van betrouwbare en kwalitatief hoogwaardige data vormen dus een enorme uitdaging.
2. Databeveiliging: Het waarborgen van veiligheid en privacy van verzamelde data is cruciaal, vooral gezien de gevoelige aard van sommige informatie. Wie krijgt toegang tot welke informatie? Sommige data zijn concurrentiegevoelig, sommige privacygevoelig (gebruikersdata).  
3. Interoperabiliteit: Verschillende systemen en standaarden moeten naadloos met elkaar kunnen communiceren om een effectief DPP te creëren. Er moet ook een partij zijn die dit min of meer onafhankelijk kan beheren. De data moeten immers altijd beschikbaar blijven, niet voor andere doeleinden worden gebruikt en voor meerdere partijen voor verschillende doeleinden kunnen worden benaderd.
    

Benodigde technologie

Om de data-uitdagingen aan te pakken en een effectief DPP te implementeren, zijn verschillende technologieën nodig. Blockchain kan helpen bij de integriteit en veiligheid van data, hoewel het energieverbruik een nadeel is. IoT-apparaten kunnen real-time data verzamelen over productie en gebruik, wat bijdraagt aan een nauwkeuriger DPP. Handmatige invoer door consumenten tijdens de gebruikstermijn is waarschijnlijk minder effectief. Die data moeten weer gekoppeld worden aan het product waar weer product informatie managementsystemen (PIM) voor nodig zijn.

Uiteindelijk zijn geavanceerde analysetools nodig om de bergen data uit de DPP's te verwerken en bruikbare inzichten te genereren. Dit kan helpen bij het verbeteren van ketens, wat een van de doelen van het DPP is.

Kritische kanttekeningen

Hoewel het DPP in de basis potentieel heeft, zijn er ook kritische kanttekeningen te plaatsen bij de impact ervan op het bedrijfsleven.

Zo kan de implementatie van een DPP aanzienlijke kosten met zich meebrengen. Dat is  vooral voor kleinere bedrijven extra problematisch. Extra regeldruk legt beslag op belangrijke bedrijfsmiddelen zoals personele inzet en kapitaal. Beide zijn juist nodig om te innoveren op het vlak van duurzaamheid waarmee de extra regeldruk bedrijven belemmert om te investeren in duurzame innovaties.

Een ander nadeel van extra regeldruk is dat waardeketens minder flexibel worden. Producenten bedienen vaak meerdere afzetmarkten. Wanneer Europese afnemers hogere eisen stellen dan elders, kan dit producenten ontmoedigen om te investeren in noodzakelijke veranderingen, vooral zonder hogere afzetprijzen. Dit kan het aantal producenten dat aan de Europese (DPP) eisen voldoet verminderen en de flexibiliteit van waardeketens onder druk zetten.

Er is ook onzekerheid of het DPP echt bijdraagt aan duurzaamheid of vooral een administratieve last is. Informatievoorziening is nuttig, maar er moet ook actie op volgen. Dit is relevanter voor sommige producten, zoals laptops of fietsen, dan voor andere, zoals borden of theekopjes.

Hoewel sommige consumenten geïnteresseerd zijn in de informatie van een DPP, is het de vraag of ze bereid zijn meer te betalen voor zulke producten. In Nederland zijn prijs en kwaliteit vaak belangrijker dan duurzaamheid. De praktijk zal uitwijzen of dit verandert, maar het huidige consumptiegedrag is niet veelbelovend.

De consument

De rol van de consument is cruciaal voor het succes van het DPP. Hoewel sommige consumenten aangeven een DPP wel te willen bekijken, is het de vraag of ze bereid zijn meer te betalen voor extra informatie en duurzaamheid. Dit stelt hoge eisen aan de retailsector en ketens, die binnen de bereidheid om te betalen (WTP) moeten innoveren en voldoen aan de informatieplicht. Anders blijft het een tool voor toezichthouders zonder toegevoegde waarde in de keten, en of de EU dan haar duurzaamheidsdoelen bereikt, is dan onzeker.

Toch zijn er ook kansen om het DPP succesvol te maken, Maar dan moet het meer zijn dan alleen een duurzaamheidsrapportagetool. Het moet ook waarde toevoegen voor de consument. 

Enkele manieren om dit te bereiken zijn:

1. Informatie over onderhoud en reparatie:  Geef consumenten inzicht in productverzorging en reparatiemogelijkheden, met praktische tips en locaties, verdergaand dan standaard wasvoorschriften.
2. Loyaliteitsprogramma’s:  Koppel loyaliteitsprogramma's aan de QR-code van het DPP om consumenten te stimuleren het te raadplegen en duurzame keuzes te belonen.
3. Gebruiksgemak:  Maak de DPP-informatie gemakkelijk toegankelijk en begrijpelijk met een gebruiksvriendelijke interface en duidelijke, beknopte informatie.
 

Conclusie

Het Digitale Product Paspoort (DPP) is bedoeld om een belangrijke rol te spelen in de verduurzaming van de detailhandel en de bredere industrie. De implementatie brengt echter aanzienlijke uitdagingen met zich mee, zowel op het gebied van data als technologie. Het succes van het DPP hangt sterk af van de bereidheid van consumenten om de extra informatie te waarderen en ervoor te betalen, aangezien de investeringen in de keten ergens moeten worden terugverdiend.

Door het DPP niet alleen als een duurzaamheidsrapportagetool te zien, maar ook als een middel om waarde toe te voegen voor de consument, kan het een commercieel succes worden. Alleen dan kan het DPP bijdragen aan de broodnodige innovatie en verduurzaming binnen de markt. En dat is uiteindelijk toch het doel van de 'Ecodesign for Sustainable Products Regulation'?