De coronacrisis bepaalt al ruim anderhalf jaar de wereldwijde gang van zaken. Nu de contouren van ‘terug naar normaal’ vorm lijken te krijgen, maakt RetailTrends met het eigen onderzoek ‘impact van de coronacrisis op retail’ de balans op. En wat blijkt: de meerderheid van de retailers ziet de toekomst met vertrouwen tegemoet – zelfs vanuit de zwaar getroffen fashionbranche.

De veerkracht van de retailsector is sinds februari 2020 – toen Nederland steeds meer in de ban raakte van het coronavirus – meer dan eens op de proef gesteld. Onzekerheid, een wisselend beleid, onduidelijkheid over de overheidssteun: de flexibiliteit van retailend Nederland is tot het uiterste getest. Vanaf dit najaar zou de samenleving stapsgewijs weer volledig moeten openen.

RetailTrends wil weten met welk gevoel retailers naar die toekomst kijken. Hoe is het gesteld met hun optimisme? Aan de hand van een kwalitatief onderzoek staken we een thermometer in de sector. We peilden niet alleen het optimisme onder retailers, maar keken ook breder naar omzet(verlies), gedane investeringen, innovaties, zorgen over leegstand en steun van de overheid. Dit alles om een totaalbeeld te vormen van hoe de retailsector er momenteel voorstaat.

Op basis van het onderzoek ‘Impact van de coronacrisis op retail’ trekt RetailTrends de volgende negen belangrijke conclusies.

Insight 1: 62% is optimistisch over de toekomst

Optimisme. Het is niet het woord dat het eerst bij je opkomt als je terugblikt op het afgelopen anderhalf jaar. Als retailers naar de toekomst kijken is het wél het gevoel dat overheerst. Maar liefst 62 procent van de respondenten zegt de toekomst optimistisch tegemoet te zien. Dertig procent is zelfs zeer optimistisch.

Opvallend is dat met name de fashionbranche vol vertrouwen vooruit kijkt. Van de ondervraagde retailers die actief zijn in kleding, zegt 94 procent positief naar de toekomst te kijken. Het is de hoek waar misschien wel de meeste klappen gevallen zijn. In maart 2020 meldde het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) nog dat schoenen- en kledingwinkels een ongekend omzet verlies van maar liefst veertig procent in de boeken moesten zetten.

Dat juist deze branche zoveel veerkracht toont is bewonderenswaardig, maar ook te verklaren. Na de harde lockdown van afgelopen winter merkte Erwin Rutten, managing director van modediscounter Takko Fashion bijvoorbeeld dat de klant zijn winkels beter wist te vinden dan voor de gedwongen sluiting. “Het lijkt erop dat we alleen maar relevanter zijn geworden. Takko zit in de kleinere steden en grotere dorpskernen. ‘Buy local’ was een bekende leus die in de retail gehanteerd werd.”

Van de respondenten die optimistisch of zeer optimistisch vooruit kijken, haalt het merendeel zijn omzet vooral uit fysieke winkels en voor een klein gedeelte uit e-commerce. Een kwart van de optimisten haalt zijn omzet zelfs volledig uit fysieke winkels. Wederom opvallend, aangezien de zorgen om leegstand alleen maar zijn toegenomen. Een mogelijke verklaring hiervoor is het groeiende algemene optimisme na de versoepelingen van de maatregelen en de stijgende vaccinatiegraad. Bovendien waren de zorgen over leegstand in de winkelstraten er ook al vóór corona.

Insight 2: 7% heeft een stroevere relatie met leveranciers

Het verlengen van de betalingstermijn was voor veel retailers bij de start van de coronacrisis meer regel dan uitzondering. Je moet wat als het winkelbezoek terugloopt en de vaste lasten doorbetaald moeten worden. Leveranciers van onder meer Action, de Bijenkorf en Hunkemöller kregen daardoor hun geld bijvoorbeeld niet na dertig dagen, maar pas na zestig dagen.

Supermarktketen Albert Heijn nam een zogenaamde coronaboete op in zijn contracten met leveranciers. Indien zij door epidemieën of pandemieën producten niet kunnen leveren, kost ze dat geld. De boete kan oplopen tot tachtig procent van de orderwaarde. Wouter Kolk, ceo van Ahold Delhaize Europa en Indonesië, zei enkele maanden later tegen BNR Nieuwsradio dat de maatregel is geschrapt uit de leveranciersvoorwaarden. “We waren zelf ook niet gelukkig met die passage, maar die is toch naar buiten gekomen.”

Ook leveranciers kunnen te maken krijgen met overmacht, geeft de topman toe. De berichten over een opgerekte betalingstermijn of kans op een coronaboete zijn niet representatief voor de algemene samenwerking tussen leveranciers en retailers. Uit het onderzoek van RetailTrends blijkt namelijk dat slechts in zeven procent van de ondervraagde retailers de relatie met leve ranciers daadwerkelijk verslechterd is.

Bij 26 procent van de respondenten is de verhouding verbeterd. De overige 64 procent zegt dat de relatie met zijn leveranciers nagenoeg gelijk is gebleven. Wat verder opvalt: in een kwart van de gevallen konden retailers afspraken met hun leveranciers maken om het hoofd boven water te houden tijdens de pandemie. Acht procent van de respondenten zegt zonder deze afspraken zelfs failliet te zijn gegaan.

Insight 3: 30% maakte nieuwe huurafspraken

Naast de banden met leveranciers stond het afgelopen anderhalf jaar in een aantal gevallen de relatie met verhuurders op scherp. In de lente van 2020, net na de eerste lockdown, werd middels een akkoord de huur van de maanden maart en april kwijtgescholden. “Je ontkomt er als verhuurder niet aan om een stukje van de pijn te nemen”, zei countrymanager Bart van Twillert van vastgoed partij Unibail-Rodamco-Westfield destijds tegen RetailTrends.

Tijdens de meest recente lockdown in de winter van eind 2020, begin 2021 verlaagden pandeigenaren de huur met zo’n twintig à 25 procent, zocht vastgoedadviseur Colliers uit. Buiten die afspraken om waren er retailers die op eigen houtje de huur opschortten of de huurpenningen helemaal niet meer betaalden, zoals Hunkemöller en Specsavers. Iets wat alleen houdbaar is als de ondernemer hierover iets heeft opgenomen in zijn huurovereenkomst, stelt advocate Elisabeth Sneeuw van Wijn & Stael Advocaten.

Onder de respondenten van het onderzoek van RetailTrends heeft dertig procent een lagere huur afgesproken met zijn vastgoedeigenaren. In 27 procent van de gevallen zijn er geen nieuwe afspraken gemaakt. Voor de overige retailers (ruim veertig procent) was het opstellen van een nieuwe overeenkomst niet van toepassing, mogelijk omdat zij pureplayers zijn of zelf eigenaar zijn van de winkelpanden. Slechts een klein percentage (vijf procent) van de retailers denkt zonder de gemaakte huurafspraken failliet te zijn gegaan. Eenzelfde groep van vijf procent twijfelt daaraan.

Insight 4: de NOW-regeling behoedde 8% van de retailers voor een faillissement

Voor retailers die hun omzet flink zagen teruglopen maar de vaste lasten gewoon moesten betalen, is de NOW-regeling in het leven geroepen. Deze tijdelijke Noodmaatregel Overbrugging voor Werkgelegenheid stond vrij vlot op poten na de start van de crisis: retailers kunnen deze subsidie al aanvragen sinds voorjaar 2020.

Van de respondenten uit het onderzoek van RetailTrends heeft iets meer dan de helft gebruik gemaakt van de NOW-regeling. In die groep bevinden zich zowel franchisers en eenmanszaken als grootwinkelbedrijven. De meeste steunaanvragers die meewerkten aan het onderzoek zijn van mening dat zijn of haar bedrijf ook zonder de subsidie nog zou bestaan. Acht procent van de respondenten zegt echter zonder de NOW-steun niet meer te hebben bestaan. Met name fashionretailers denken de pandemie anders niet overleefd te hebben.

Op papier lijkt de NOW een goede regeling. Al snel kwamen met name grootwinkelbedrijven echter tot de conclusie dat er haken en ogen zijn. Zo zijn er vastgestelde maximumbedragen voor de vergoedingen. Bedrijven met meer dan 250 medewerkers in dienst kunnen maximaal vier ton per kwartaal aan steun krijgen. Dat is voor filiaalbedrijven met honderden winkels in veel gevallen ontoereikend.

En voor Takko Fashion is bijvoorbeeld nog steeds niet duidelijk of de keten het geld mag houden, zegt topman Rutten. “Voor accountants is het lastig te toetsen of we er recht op hebben, het is zo’n ingewikkeld verhaal.” De keten heeft het geld voor de zekerheid dan ook maar apart gehouden.

Insight 5: een kwart van de retailers ervaart weinig steun vanuit de overheid

Over steun van de overheid gesproken: 26 procent van de ondervraagde retailers ervaarde weinig tot geen support vanuit de staat. Dat ligt voor een deel in het verlengde van de NOW-steun, omdat veel bedrijven niet zeker weten of ze de subsidie gebruiken mogen of niet.

Van de retailers die zich weinig tot niet gesteund voelen door de overheid, haalt het gros zijn omzet voornamelijk uit fysieke winkels en slechts voor een klein gedeelte uit online. Dat is ook niet zo gek: het gros van de e-commercespelers zag de omzet alleen maar toe nemen. Deze branche spon dus garen bij de crisis en had daardoor minder behoefte aan een duwtje in de rug.

Wat woonwebwinkel fonQ betreft is het echter niet zo zwartwit. “De verhoogde vraag naar interieurproducten in de coronacrisis helpt, maar gaat ook gepaard met uitdagingen die we hebben met partners en leveranciers”, vertelt ceo Jeremiah Albinus. FonQ had vooral de eerste drie maanden ‘wind mee’ en daarna was het weer ‘business as usual’.

Daarnaast moet de online woonwinkel zijn relevantie blijven bewijzen. “Vergelijk het met een marathon waarbij je pas tien kilometer hebt gelopen. Het is dan nog helemaal niet duidelijk wie de verliezer of de winnaar wordt.”

Insight 6: 62% van de retailers ziet innovatie toenemen

Wie moet roeien met de riemen die hij heeft is misschien wel creatiever dan gedacht. Ondanks de coronamaatregelen en lockdowns zagen veel innovaties het levenslicht. Als er een sector is geweest die wat dat betreft veerkracht heeft getoond, is het de retail wel: bij 62 procent van de ondervraagde retailers raakten de innovaties in een stroomversnelling.

Denk aan click & collect, winkelen op afspraak en het eigenhandig bezorgen van de online bestellingen. En waar mogelijk hebben ook retailers het thuiswerken omarmd. Zo lieten onder meer Wehkamp, Action en C&A eerder aan RetailTrends weten voortaan te kiezen voor ‘hybride werken’. “Als de huidige tendens zich voortzet, zullen we na de zomer een hybride manier van werken gaan introduceren waarbij kantoormedewerkers wekelijks structureel thuis en op kantoor gaan werken”, aldus een woordvoerder van C&A eerder.

De innovaties zijn in veel gevallen niet van tijdelijke aard. Ruim een kwart van de respondenten zegt bijvoorbeeld zelf onlinebestellingen te blijven bezorgen en een iets kleinere groep wil in de toekomst ook winkelen op afspraak blijven aanbieden. Zo’n vijftien procent geeft daarnaast aan click & collect als standaard service op te nemen.

Zelfs partijen als Action, die voor de coronacrisis volledig de focus hadden op stenen winkels, bieden de klant click & collect-opties aan. In het geval van de discounter rolt daar zelfs een blijvende webshop uit in de vorm van zogeheten ‘online deals’.

Insight 7: meer dan de helft van de retailers investeert, ondanks corona

Innoveren in de vorm van click & collect of winkelen op afspraak bleek voor veel retailers noodzakelijk om het hoofd boven water te houden. Plannen uitvoeren die al langere tijd op de plank lagen, is een tweede. Toch zijn er retailers geweest die juist het afgelopen anderhalf jaar ruimte hadden voor flinke investeringen.

Denk bijvoorbeeld aan modeketen De Koopman, die in crisistijd zeven winkels opende. In totaal liet meer dan de helft (53 procent) van de ondervraagde retailers zich niet tegenhouden door de pandemie en werd er geïnvesteerd. Het overgrote deel van de respondenten (76 procent) die geld staken in hun onderneming is voor de omzet voornamelijk afhankelijk van fysieke winkels – juist het segment dat flinke klappen kreeg.

Ook Ekoplaza investeerde in de toekomstbestendigheid van het bedrijf. De biologische supermarktketen stak geld in de webshop en het loyaliteitssysteem, om zo de klant in de winkel en online dezelfde klantervaring te geven en mee te kunnen met de concurrentie.

“We hebben een basis gelegd zodat we de klant omnichannel van dienst kunnen zijn”, aldus directeur Erik Does. “We maken geen onderscheid meer tussen online en offline. Als consument ben je nu één, of je nu online of offline bent. Voorheen waren dit gescheiden werelden.”

Insight 8: driekwart van de retailers is bezorgd over de leegstand

Het aantal faillissementen in de retailsector is volgens het CBS tijdens de pandemie niet harder gestegen dan normaal. Desalniettemin nemen de zorgen over leegstand in de winkelstraat toe.

De meerderheid van de ondervraagde retailers (77 procent) maakt zich gemiddeld tot heel veel zorgen over de leegstand in de winkelstraat. Het gaat hier met name om ondernemers uit de branches wonen, fashion, elektronica en drogisterijen – tevens de sectoren met doorgaans veel stenen winkels.

Gelet op de versnelde verschuiving van fysieke retail naar online zijn die zorgen terecht. Maar laten we niet vergeten: leegstand in de stadscentra was ook vóór de crisis al een urgent agendapunt. Met name in Amsterdam, Utrecht, Rotterdam en Eindhoven neemt de leegstand toe, blijkt uit cijfers van onderzoeksbureau Locatus. In Eindhoven staat in 2021 bijvoorbeeld 9,3 procent van het aantal winkelmeters leeg. Twee jaar eerder was dat nog 6,1 procent.

Het landelijke gemiddelde ligt op 7,5 procent. Volgens brancheorganisatie INretail zal dit percentage dit jaar oplopen naar twintig procent als er niets gebeurt.

Insight 9: omzet terug op de weg omhoog bij meer dan een derde van de retailers

Al snel na de start van de crisis was er een tweedeling zichtbaar. Supermarkten en drogisterijen verkochten meer dan ooit tevoren, retailers met het stempel ‘niet-essentieel’ zaten in de hoek waar de klappen vielen. Iets minder dan de helft van de ondervraagde retailers ziet zijn omzet in 2020 dan ook teruglopen ten opzichte van 2019.

Die daling is grotendeels te wijten aan de onzekere periode in maart 2020 als het coronavirus vat krijgt op Nederland. Ook de lockdown vanaf half december, waarbij onder meer schoenen- en modewinkels voor langere tijd dicht bleven – ook tijdens de feestdagen – drukte zwaar op de omzetten.

Gelukkig gaat het dit jaar beter: meer dan een derde van de respondenten (37 procent) ziet de omzet over het eerste half jaar van 2021 toenemen ten opzichte van een jaar eerder. Vijftien procent draait echter nog minder omzet dan een jaar eerder.

Ook uit cijfers van retailadviesbureau RMC blijkt dat het in bijvoorbeeld juni ongeveer de helft drukker was in de winkelstraten, vergeleken met dezelfde periode vorig jaar. “Het drukteniveau van 2019 zullen we niet halen dit jaar”, stelde eigenaar Huib Lubbers destijds.

Conclusie: optimisme en innovatiekracht typeren de retailsector

Na anderhalf jaar in de crisisstand is de Nederlandse retailmarkt overwegend optimistisch over de toekomst en vol innovatiekracht. En het beeld dat fysieke retailers de grote verliezers zijn en onlinespelers de winnaar, kan in de prullenbak. Juist de spelers die het hardst geraakt zijn – zoals in de modebranche – kijken vol goede moed vooruit, en juist de ondernemers met stenen winkels durven te investeren en innoveren.

Tegelijkertijd zijn er grote zorgen en onzekerheden, bijvoorbeeld over hoe de binnenstad zich zal ontwikkelen. En wat als de overheidssteun straks definitief verleden tijd is? Het zijn vragen die dit onderzoek niet beantwoordt, maar waarover in de ingezette fase van herstel meer duidelijkheid moet komen.