Wat gebeurde er afgelopen jaar in retailland? RetailTrends blikt terug op 2021, aan de hand van tien hoofdpunten. Vandaag: de voortdurende impact van de coronacrisis.

Nooit zal een jaar zo zuur begonnen zijn voor de retail als 2021. Twee weken voor de jaarwisseling werd een harde lockdown aangekondigd waarbij alle niet-essentiële winkels de deuren moesten sluiten. Alleen supermarkten, andere levensmiddelenzaken en drogisterijen mochten openblijven.

Zodoende begint een groot deel van de sector het jaar met gesloten deuren, zonder al te veel perspectief op verbetering. De vrees voor grote gevolgen is dan ook groot. “Straks hebben we een pyrrusoverwinning: het aantal besmettingen naar beneden, maar de 800 duizend mensen die in de retail werken op straat”, toont Blokker-eigenaar Michiel Witteveen zich in januari uiterst somber.

Bloedbad

Brancheorganisatie INretail is al niet optimistischer. Zeker als blijkt dat de lockdown, die eigenlijk half januari zou aflopen, wordt verlengd. "Als de situatie niet verandert, wordt het een bloedbad." Een ‘tsunami aan faillissementen’ is volgens de belangenclub reëel.

Naast deze doemscenario’s spelen voor veel retailers ook meer acute en praktische problemen. Doordat de normaal gesproken lucratieve decembermaand ruw onderbroken is, zitten retailers in januari met propvolle magazijnen. Het noopt HEMA er begin dit jaar toe bestellingen te annuleren bij leveranciers. “De dc’s zitten mutvol en de winkels zijn tot de nok toe gevuld omdat we in de allerdrukste periode van het jaar dicht moesten”, zegt een woordvoerder. “We kunnen het gewoon niet meer kwijt.” 

In februari komt er na twee maanden volledige sluiting een eerste beetje lucht voor retailers. Onder hele strenge voorwaarden wordt het toegestaan om klanten vooraf bestelde producten te laten afhalen. Winkeliers reageren gematigd positief en hopen op een eerste stap richting volledige heropening.

Winkelen op afspraak

Maar dat zou nog even duren. Begin maart volgt opnieuw een voorzichtige stap met het winkelen op afspraak. Klanten mogen dan in een tijdslot van minimaal tien minuten naar een winkel als ze vier uur van tevoren aan afspraak hebben gemaakt. Per verdieping zijn twee klanten toegestaan. Voor kleine zaken wellicht enige verlichting, maar HEMA, de Bijenkorf, IKEA en co. hebben er weinig aan. Als later de norm voor grote winkels wordt verruimd tot vijftig klanten kunnen ook zij engiszins profiteren.

De langzame weg naar meer lucht voor retailers is voor INretail aanleiding de gang naar de rechter te maken. Volgens de brancheorganisatie zijn nut en noodzaak van de winkelsluiting niet aangetoond. De rechter gaat daar echter niet in mee.

Zo zien retailers die het vooral van de winkelstraat moeten hebben langzaam maar zeker het volledige eerste kwartaal verdampen. Het leidt tot enkele faillissementen. Miss Etam, D-reizen en Boekenvoordeel vallen in het voorjaar om en wijten dat aan de coronamaatregelen.

Eindelijk open

Met de lente breekt eindelijk een periode van verlichting aan. Vanaf 28 april kunnen winkels weer zonder afspraak open voor één klant per 25 vierkante meter. Verder gelden nog veel beperkingen. Mondkapjes, anderhalve meter afstand, verplichte winkelwagens in supermarkten: winkelen als vanouds is er nog niet bij.

Richting de zomer worden de regels steeds losser en verdwijnen onder meer de mondkapjes, die sinds december vorig jaar verplicht waren in winkels. Waar veel retailers ongetwijfeld met spanning op zaten te wachten, was of consumenten hun oude gedrag weer snel zouden oppakken na zoveel maanden van aanpassing. Uit verschillende onderzoeken die rond de zomer worden gedaan blijkt dat nog niet zo makkelijk te gaan.

Consumenten mijden in de zomer nog steeds de binnenstad, blijkt uit onderzoek van INretail in juli. Er zijn gemiddeld 31 procent minder bezoekers dan in dezelfde periode vóór corona. Ook blijken veel consumenten permanent de voorkeur te geven aan online winkelen. Een peiling van Manhattan laat zien dat consumenten drukte in winkelstraten als vervelend ervaart, waardoor een grote groep minder vaak spontaan gaat winkelen in de stad. 

De slepende coronacrisis is voor RetailTrends aanleiding om een groot onderzoek te houden in de sector. Wat zijn de gevolgen geweest voor retailers, op korte en lange termijn? Welke mooie dingen zijn er wellicht ook uit voortgevloeid? En de hoofdvraag: hoe optimistisch kijken retailers na zo’n zware periode naar de toekomst?

Veel optimisme

De uitkomsten zijn verrassend. Ondanks anderhalf jaar corona kijkt 62 procent van de retailers positief naar de toekomst. Dertig procent van de ondernemers is zelfs zeer optimistisch. Met name de fashionbranche kijkt vol vertrouwen vooruit. Van de retailers die actief zijn in kleding zegt 94 procent positief naar de toekomst te kijken. Juist in die sector zijn de hardste klappen gevallen tijdens de coronacrisis.

De ervaring van kledingdiscounter Takko Fashion is exemplarisch voor het optimisme ondanks de zware tijd. “De coronacrisis was een emotionele en fysieke rollercoaster voor ons bedrijf en onze medewerkers”, zegt managing director Erwin Rutten. “We hebben veel omzet en winst verloren.” Toch kijkt de retailer positief naar de toekomst. “We waren heel diep weggezakt, maar zodra de winkels weer open mochten, hebben we een inhaalspurt ingezet. Het ging van stilstaan naar hollen.”

Over de mate van overheidssteun gedurende de lockdowns zijn retailers sterk verdeeld. Ruim een kwart van de retailers voelde zich weinig tot niet gesteund. Een even groot deel ervaarde de steun juist als sterk tot heel sterk. Met name onduidelijkheid over de NOW-steun – mogen retailers dat geld nou houden of niet – leidt tot onvrede.

In juli ligt het consumptieniveau in Nederland voor het eerst weer boven het pre-crisisniveau. En vanaf september hoeven mensen in winkels geen anderhalve meter afstand te houden. De crisis lijkt daadwerkelijk achter de rug.

Weer meer maatregelen

Het virus blijkt echter hardnekkiger dan gedacht. In de loop van het najaar lopen de besmettingen weer sterk op. Begin november keren de verplichte mondkapjes terug in winkels. Niet veel later volgt een verplichte sluitingstijd van 19.00 uur voor niet-essentiële winkels en keert de anderhalvemeterregel terug. Nog diezelfde maand wordt de sluitingstijd onder het mom van een avondlockdown verder vervroegd tot 17.00 uur.

Naast de bekende oude maatregelen van afstand, mondkapjes en sluitingstijden hangt ook een geheel nieuwe maatregel de retail boven het hoofd. De coronapas, sinds de zomer al verplicht in onder meer de horeca, dreigt ook voor niet-essentiële winkels. De politiek is het hier al over eens, maar vooralsnog is de maatregel uitgesteld tot begin januari. 

Toch weer helemaal dicht

Vlak voor het einde van het nieuwe jaar gebeurt dan toch waar een maand geleden niemand nog rekening mee hield. De nieuwe omikronvariant van het coronavirus is dermate zorgwekkend dat het kabinet - vrijwel op exact hetzelfde moment als een jaar geleden - tot een harde lockdown besluit. Tot zeker 14 januari moeten vrijwel alle sectoren, waaronder niet-essentiële winkels, op slot.

En zo sluit de retailsector 2021 op dezelfde manier af als 2020. Opnieuw lopen winkels de belangrijkste weken van het jaar mis. Opnieuw zullen financiële steunpakketen de sector overeind moeten houden. Al zullen die het gevoel waarmee aan weer een nieuw, onzeker jaar wordt begonnen niet wegnemen. Zoals INretail het bij monde van directeur Udo Delfgou omschrijft: "Een en al verbijstering en zelfs woede."