Wat gebeurde er het afgelopen jaar in retailland? RetailTrends blikt terug op 2019, aan de hand van tien hoofdpunten. Vandaag: oplopende conflicten tussen FNV en retailers. 

Op oudejaarsdag 2018 wordt bekend dat FNV PostNL voor de rechter sleept omdat de vakbond veronderstelt dat zeker honderd pakketsorteerders onderbetaald worden. Het is het startsein voor een roerig 2019 waarin de FNV met regelmaat in de clinch ligt met retailers. Onder meer Picnic, Xenos, HEMA, de Bijenkorf en Jumbo moeten het ontgelden.

Een conflict tussen de vakbond en werkgevers is niet zozeer nieuw. Het ligt in de functie van een vakbond besloten om op te komen voor het welzijn van zijn leden en dat gaat zo nu en dan gepaard met acties en stevige discussies. Maar het afgelopen jaar leek het wel alsof FNV elk conflict met gestrekt been inging. Volgens FNV-bestuurder Nico Meijer is dat te wijten aan het feit dat steeds meer retailers het idee hebben dat er met de FNV niet te praten valt. Daardoor zegt de vakbond in een actiemodel gedwongen te worden, om zo zijn stem toch te laten horen. 

De directe aanleiding voor een deel van de acties en discussie vond al in 2016 plaats, toen FNV besloot niet aan tafel te willen zitten bij de totstandkoming van de INretail-cao. Volgens Meijer zou de cao een verslechtering betekenen voor het gros van het detailhandelpersoneel, omdat de lonen achteruitgaan, er op toeslagen wordt gekort en personeel in sommige gevallen meer uren moet maken voor hetzelfde geld. “Dat bedrijven het niet redden tegenwoordig, komt omdat ze het kunstje van de verkoop niet meer goed willen en kunnen uitvoeren”, verklaart Meijer. 

Buitenspel bij Xenos
Vervolgens is de FNV wel verbaasd als Xenos afgelopen jaar besluit om over te stappen naar de INretail-cao, zonder de FNV in dat proces te betrekken. “Wij vinden niet dat we als Xenos onze eigen arbeidsvoorwaarden moeten invullen, dat doen we samen met branchegenoten. Vandaar dat wij de cao gekozen hebben die voor het merendeel van de non-foodretail wordt toegepast, en dat is de INretail-cao”, stelt Dani Moedikdo Moeliono, directeur human resources en supply chain bij Xenos. Bovendien had FNV dus helemaal niet aan de onderhandelingstafel kunnen zitten, aangezien zij in 2016 de voorwaarden van de cao niet getekend hebben.

In september kondigde Blokker aan om met de vakbonden om tafel te zitten voor een nieuwe cao, omdat de huidige cao al lang verlopen is. De winkelketen van Michiel Witteveen kijkt met een schuin oog naar de INretail-cao, maar dan is de kans groot dat FNV, net als bij eerdere onderhandelingen, de tafel verlaat. Hoe dat verder zal lopen, zal volgend jaar moeten blijken. “We gaan er met een open blik in en kijken of we weer tot een cao kunnen komen. Die is er al heel lang niet echt geweest”, verklaart een woordvoerder van Blokker. 

Wel of geen supermarkt?
Begin dit jaar spande FNV een rechtszaak aan tegen Picnic. De onlinesupermarkt zou de supermarkt-cao niet naleven, terwijl het wel een supermarkt is, aldus de vakbond. Het niet volgen van de supermarkt-cao zou ervoor zorgen dat Picnic jaarlijks miljoenen opstrijkt, omdat het bedrijf zijn werknemers structureel twee euro per uur te weinig zou betalen. Volgens Picnic is de supermarkt-cao achterhaald en niet passend bij het werk dat de onlinesuper doet. “Onze distributiecentra vallen niet onder de supermarkt-cao, die is geschreven voor winkel met caissières en vakkenvullers en niet voor e-commerce”, stelt Picnic-medeoprichter Michiel Muller. Het argument is voor FNV niet overtuigend genoeg en de vakbond sleept Picnic voor de rechter.

Dat Picnic zich niet laat intimideren door FNV wordt duidelijk als de onlinesupermarkt in mei besluit zich ook aan te sluiten bij de non-food cao van INretail. Naast het hanteren van deze cao hoopt Picnic samen met INretail een eerste zet richting een e-commerce-cao te kunnen doen. Bij het besluit kondigt de onlinesuper wel aan om het personeel dat in de distributiecentra werkt meer te gaan betalen en ook medewerkers tussen de achttien en 21 jaar krijgen er meer geld bij. 

Het is niet genoeg voor FNV. De vakbond houdt in augustus acties op het hoofdkantoor van de onlinesupermarkt en biedt een petitie aan die door achthonderd Picnic-medewerkers getekend is, waarmee vaste contracten geëist worden. Nu werkt de onlinesupermarkt vooral met flexcontracten, volgens FNV geldt dat voor negentig procent van de drieduizend werknemers. Hoewel Picnic graag in gesprek zou gaan met de FNV over de situatie, zegt Muller dat het niet lukt om met de vakbond te praten. “FNV komt alleen langs om actie te voeren”, zegt de medeoprichter van Picnic over de situatie. “Bovendien wil echt niet iedereen hier een vast contract.”

Opheldering
Begin november werd er door de rechtbank in Amsterdam eindelijk duidelijkheid verschaft over de zaak. De rechter oordeelt dat Picnic de supermarkt-cao alleen hoeft toe te passen voor de medewerkers die taken uitvoeren die overeenkomen met die van een supermarktmedewerker. Het betreft het personeel die het assortiment en de prijzen in de online winkel bepalen. Maar die werknemers zaten al in de supermarkt-cao, dus voor hen verandert er niets. Voor alle overige medewerkers, bijvoorbeeld in het distributiecentrum of de runners in de Picnic-wagentjes geldt dat zij de supermarkt-cao niet hoeven te volgen. Maar zoals het een strijdbaar FNV betaamt, legt de partij zich niet bij de uitspraak neer een overweegt het in hoger beroep te gaan. “Volgens ons is dat zo duidelijk als wat: Picnic is een supermarkt. Het enige verschil met traditionele supermarkten is dat ze alleen bezorgen en geen fysieke winkel hebben”, stelt Zakaria Boufangacha van de vakbond tegen het Parool. Wordt vervolgd dus.

Op eigen houtje
Niet alleen waren er dit jaar retailers die zich aansloten bij de INretail-cao, ook kwamen steeds meer partijen met hun eigen cao, die afgesloten werd zonder de FNV. De vakbond was in die gevallen in eerste instantie wel betrokken bij de cao, maar staakte de onderhandelingen halverwege omdat ze niet achter de arbeidsvoorwaarden stonden. Zo sloot de Bijenkorf na lang onderhandelen een nieuwe cao af met behulp van de CNV. FNV heeft zijn handtekening onder die cao niet geplaatst, omdat de vakbond een salarisverhoging van 3,5 procent wilde voor alle medewerkers, terwijl het warenhuis koos voor een verhoging van 1,5 tot 5,5 procent, afhankelijk van de prestaties van de medewerker.  

Naast de Bijenkorf kwam ook HEMA met zijn eigen cao, die het bedrijf afsloot met de CNV. HEMA geeft toe dat in de nieuwe cao de salarissen lager uitvallen dan eerder, maar het warenhuis doet dat naar eigen zeggen uit noodzaak. Volgens FNV kunnen de lonen wel 25 procent lager zijn dan voorheen. “Het is een ordinaire manier om werknemers goedkoper te maken. Het gaat juist heel goed met HEMA, waar afgezien van de schuld winst wordt gemaakt”, stelt FNV-bestuurder Linda Vermeulen. 

HEMA en de Bijenkorf sloten een nieuwe cao af zonder FNV. Een kunstje dat ook IKEA voor de tweede keer op rij gelukt is. De Zweedse meubelgigant wist in maart dit jaar wederom een cao af te sluiten zonder instemming van FNV, maar in overeenstemming met de Werknemersvereniging IKEA Medewerkers (WIM). De vakbond en IKEA lagen al sinds de vorige cao met elkaar overhoop, vooral omdat de vakbond vindt dat de loonsverhoging van 5,4 procent in de nieuwe cao ondermaats is, ook is de werkdruk bij IKEA Nederland te hoog en zijn ze het niet eens met de toeslagen. Volgens de vakbond stemmen de negenhonderd IKEA-leden die bij de FNV zijn aangesloten massaal tegen de cao. Zij voelen zich niet gehoord, stelt bestuurder Marian Beldsnijder. “We krijgen vragen van onze leden waarom IKEA hen negeert”. 

Nou zorgt het actiemodel van de FNV niet alleen maar voor een tweedeling tussen vakbond en retailer. Een positief voorbeeld van het afgelopen jaar is de overeenstemming die (na jaren onderhandelen) is bereikt tussen Jumbo en FNV. Halverwege dit jaar kwam het verlossende woord dat zowel FNV als CNV een akkoord hadden bereikt met de supermarktketen over de distributiemedewerkers die niet voor de nieuwe Jumbo-arbeidsvoorwaardenregeling (avr) hadden gekozen. Die avr werd al in 2017 geïntroduceerd en daarbij zette Jumbo de vakbonden buitenspel. Uiteindelijk is die regeling door 96 procent van de distributiemedewerkers getekend, terwijl het overige personeel besloot bij de cao Jumbo Logistiek te blijven. Voor die vier procent is nu ook een blijvende oplossing bedacht. Zij krijgen dezelfde arbeidsvoorwaarden en loonsverhogingen als de medewerkers die wel voor de nieuwe Jumbo-regeling gekozen hebben.

Hoop
FNV is niet van plan zijn actiemodel te wijzigen. Als dat erin resulteert dat de vakbond niet meer aan de onderhandelingstafel gevraagd wordt, dan heeft het nog wat troeven achter de hand. Zoals het minder beschikbaar stellen van personeel, of het verspreiden van een zwarte lijst met werkgevers die slecht zijn. “Misschien zijn wij wat te star. Maar wij houden onze rug recht omdat we niet zomaar ingaan op verslechteringen. Met ons valt best te praten over tijdelijke oplossingen als het slecht gaat met een onderneming. Maar voor de basisarbeidsvoorwaarden willen we wel enigszins boven het minimumloon uitkomen”, stelt FNV-bestuurder Meijer. 

Niet alleen FNV staat open voor een gesprek, ook partijen als Picnic, die het afgelopen jaar flink te verduren had met de vakbond, hoopt dat FNV een gesprekspartner blijft als het gaat om cao-onderhandelingen. “Wij zijn helemaal niet aan het vechten tegen het oude, maar we bouwen aan het nieuwe. Er zijn veel modellen om in dialoogsessies te kijken wat wij voor onze mensen kunnen verbeteren. Ik hoop dat FNV daarvoor openstaat”, aldus Michiel Muller, medeoprichter van Picnic. Gloort er dan toch nog een beetje hoop voor vakbond en retailer aan het einde van het jaar?