Wat gebeurde er afgelopen jaar in retailland? RetailTrends blikt terug op 2020, aan de hand van negen hoofdpunten. Vandaag: de impact van maatregelen als gevolg van het coronavirus.

Bij de start van 2020 had niemand kunnen voorzien dat een uit China afkomstig longvirus de wereld gedurende vrijwel het gehele jaar zou ontregelen. Het begon als een ver-van-mijn-bed-show. Daarna werd het toch wel wat vervelender, met name voor retailers die veel uit China importeren. Niet veel later zetten ingrijpende maatregelen de gehele sector op zijn kop.

Doordat de ontwikkelingen elkaar zo snel opvolgen – in dagen of zelfs uren – is een omslagpunt vrij eenvoudig aan te wijzen. Vanaf donderdag 12 maart geldt alarmfase één. Premier Rutte en toenmalig minister Bruins kondigen dan de eerste écht stevige maatregelen aan in de bestrijding van het virus, waarvan zo’n twee weken eerder duidelijk was geworden dat het zich ook in ons land verspreidt.

Die maatregelen treffen de retailsector nog niet direct: mensen moeten thuiswerken en bij klachten thuisblijven en grote bijeenkomsten worden geschrapt. Die laatste maatregel noopt de Bazaar in Beverwijk als een van de eersten tot het besluit de deuren dicht te doen.

Lege straten
Hoewel winkels door de overheid nog geen strobreed in de weg wordt gelegd, is de toon gezet. De angst zit er goed in en winkelstraten stromen leeg. Bij onze zuiderburen gaat de regering op dat moment al een stapje verder: niet-essentiële winkels worden verplicht in het weekend te sluiten, terwijl de horeca helemaal dicht moet. In Nederland treffen retailers in rap tempo zelf maatregelen. HEMA beperkt de capaciteit en openingstijden van zijn restaurants en McDonald’s gaat geheel over op contactloos betalen.

HEMA’s ontbijtje is nog geen twee dagen geschrapt of de keten kan zijn restaurant helemaal sluiten. De regering sluit alle horeca voor in eerste instantie drie weken als onderdeel van de zogenoemde ‘intelligente lockdown’. Winkels mogen nog altijd openblijven, maar zien daar steeds vaker zelf geen nut meer in door de leegloop van de winkelstraten. Univé, Urban Outfitters en Denham sluiten daags na de afgekondigde lockdown hun deuren. Nog een dag later volgen de Bijenkorf, IKEA, Nespresso, KPN en T-Mobile.

Vrijwillige sluitingen zetten door
In de dagen daarna – we leven nog steeds half maart – gaat het snel. Suitsupply, WE Fashion, Scotch & Soda, Game Mania, C&A, H&M en Dille & Kamille besluiten allemaal op dezelfde dag de deuren op slot te doen. Het virus ontwikkelt zich dan nog in zorgwekkende richting en volgens brancheorganisatie INretail is het een kwestie van tijd voordat de Nederlandse overheid de gehele niet-noodzakelijke detailhandel sluit. In landen als België, Duitsland, Frankrijk, Italië en Spanje is dat op dat moment al gebeurd.

State of Art, vanHaren en ANWB zijn de volgende in de steeds langere lijst retailers die hun winkels dicht doen. En ook gemeenten grijpen in en zetten een streep door de koopavonden. Algehele sluiting van niet-essentiële winkels hangt eind maart nadrukkelijk in de lucht als de adviezen om afstand van elkaar te houden vaker in de wind worden geslagen. Bouwmarkten hebben zelfs te maken met topdrukte en zien zich genoodzaakt allerlei voorzorgsmaatregelen de treffen om de mensenstroom behapbaar te houden. 

Van een algehele sluiting komt het in deze fase niet. Kappers moeten wel dicht, maar met andere retailers worden alleen striktere afspraken gemaakt voor handhaving. Zo moeten winkeliers klanten bij de ingang wijzen op de anderhalvemeterregel. Burgemeesters kregen de bevoegdheid om winkels een scherp deurbeleid te laten voeren op straffe van sluiting. INretail reageert opgelucht en tevreden. "Het is heel goed dat de winkels open mogen blijven, waarbij de veiligheid voorop staat."

Winkels heropenen
Deurbeleid wordt in de weken daarop gemeengoed in de winkelstraat. Afhankelijk van de grootte van een winkel wordt een maximaal aantal klanten vastgesteld, vaak bijgehouden door de plicht om een mandje te pakken.

Na een maand worden de winkelstraten langzaam weer wat voller. Retailers die uit eigen beweging de deuren dicht deden kijken voorzichtig naar heropening. De politiek vreest dat de opgestapelde voorraden nu met hoge kortingen aan de man moeten worden gebracht en bezint zich op een uitverkoopverbod. Vanuit de sector zelf komt daar direct fel verzet tegen. Het plan sterft een stille dood.

De eerste coronagolf slaat de nodige gaten in de winkelstraat. Zo doet Apple-verkoper Leapp zijn winkels voorgoed op slot en gaat online verder. Hetzelfde geldt voor kinderkledingmerk Tumble ’n Dry. Euretco trekt als gevolg van de malaise de stekker uit de nog maar net opgerichte speelgoedketen Jase & Joy. Een gevreesde faillissementsgolf blijft echter uit, mede als gevolg van de steunmaatregelen vanuit de overheid. De verspreiding van het virus dooft langzaam uit, steeds meer winkels heropenen en versoepelen later ook hun deurbeleid.

Mondkapjes
Vanaf de zomer begint de discussie over een andere maatregel langzaamaan proporties aan te nemen: het mondkapje. Toen je op straat een kanon af kon schieten leek het een weinig zinvolle toevoeging, maar met de toenemende drukte buiten en op winkels gaan steeds meer stemmen op om met mondneusbescherming een heropleving van het virus te voorkomen.

België en Engeland stellen mondkapjes verplicht voor winkelend publiek, maar in Nederland zien de deskundigen die de overheid adviseren daar niets in. Ook als Detailhandel Nederland en INretail laten weten een eventuele mondkapjesplicht geen slecht idee te vinden, zien zowel de lokale als landelijke overheid geen meerwaarde. ‘Gewoon afstand houden’ is het devies.

De Beverwijkse Bazaar blijkt opnieuw een coronapionier. Eind juli al verzoekt de overdekte markt zijn bezoekers een mondkapje te dragen. Even later stellen de gemeenten Amsterdam en Rotterdam dat zelfs verplicht in drukke winkelgebieden en winkels. Het gaat echter om een pilot. Dat leidt tot de opmerkelijke stap om eind augustus, als de besmettingen alweer een tijdje gestaag oplopen, de plicht te schrappen.

Eerst advies, dan plicht in winkels
De besmettingen blijven stijgen en niemand wil een nieuwe lockdown. Het mondkapje wordt door sommigen gezien als een belangrijk instrument om dat te voorkomen, maar er is veel discussie over. Uiteindelijk komt premier Rutte met een besluit dat weinig opheldering biedt: in de drie grote steden wordt consumenten geadviseerd een mondkapje te dragen in winkels. Geen plicht dus, maar winkels mogen klanten die geen masker dragen wel weigeren. Het leidt alleen maar tot meer discussie en INretail roept op tot een plicht om duidelijkheid te scheppen. Want mensen weigeren die een advies niet opvolgen, dat zien retailers niet zitten.

Terwijl het gesteggel over de mondkapjes voortduurt, geldt datzelfde voor de oplopende besmettingsaantallen en drukte in de ziekenhuizen. Op 13 oktober grijpt het kabinet in: de horeca moet weer dicht en koopavonden worden geschrapt. En jawel: vanaf 1 december is een mondkapje dan toch verplicht in publieke binnenruimtes, zoals winkels.

De situatie verbetert wat, maar niet voldoende. Alles wijst erop dat strengere maatregelen onafwendbaar zijn. België sluit begin november al voor de tweede keer de niet-essentiële winkels en ook in Nederland gaan steeds vaker stemmen op die die vergaande ingreep bepleiten. Oproepen om vooral regionaal in te grijpen worden van de hand gewezen, onder meer door OMT-voorzitter Jaap van Dissel. Hij vreest dat consumenten dan uitwijken naar andere winkelgebieden, het zogenoemde waterbedeffect.

Algehele lockdown, winkels op slot
Met Black Friday en de feestdagen in aantocht groeien de zorgen over de drukte in de winkelstraten. Hoewel grote steden ingrijpen door winkels eerder te sluiten lijkt Black Friday inderdaad bij te dragen aan een verdere toename van de coronabesmettingen. Beveiligers worden ingeschakeld en er is volop overleg tussen de branche en het kabinet. Maar niets lijkt echt te helpen: het blijft te druk en dan moeten de topweken vlak voor kerst nog komen.

Als Duitsland besluit niet-essentiële winkels te sluiten wordt steeds duidelijker dat Nederland niet kan achterblijven. En inderdaad kondigt Mark Rutte op maandag 14 december vanuit het Torentje een lockdown voor vijf weken af die ingrijpender is dan die in het voorjaar. Alleen noodzakelijke winkels mogen gedurende deze periode openblijven. Naast levensmiddelenzaken gaat het om onder meer opticiens, dierspeciaalzaken en apotheken.

Over wat wel en niet essentieel is ontstaat daags na het kabinetsbesluit veel verwarring. Zo menen ook HEMA, Action en Wibra goede redenen hebben om deels open te blijven. Maar het kabinet grijpt al snel in met strengere regels die dat voorkomen. INretail spreekt van een ramp en in plaats van traditiegetrouw een topmaand te beleven, eindigt de retail het jaar in mineur.